________________
જ્ઞાતપુત્ર શ્રમણ ભગવાન મહાવીર (૭) તીર્થકર ચાલે ત્યારે એમનાં ચરણની નીચે કમળનું સ્થાપન, (૮) આકાશમાં જયનાદ, (૮) મંદ અને સુગંધી પવનનું વાવું, (૧૦) ગન્ધદકની વૃષ્ટિ, (૧૧) વાયુકુમાર દ્વારા ભૂમિમાંના કંટકોનું દરીકરણ, (૧૨) આનંદમય સુષ્ટિ અને (૧૩-૧૪) ધર્મચક્રનું અને આઠ મંગળનું પ્રભુ સાથે ચાલવું.
આ પ્રમાણે બુધજનકૃત “ઈષ્ટ છત્રીસી'માં ૩૪ અતિશયે ગણાવાયા છે.
આઠ પ્રાતિહાર્યો પ્રાતિહાર્ય– આ સંસ્કૃત શબ્દ છે જ્યારે એને માટેનું પાઈય શબ્દ “પાડિહેર” છે. આ બંને શખ આગળ “મહા” જોડીને પણ વ્યવહાર કરાય છે.
સંખ્યા–પ્રાતિહાર્યો આઠ છે.
નામ-અનેકાન્તજયપતાકાની પણ વ્યાખ્યા (ખંડ ૧, પૃ. ૪)માં આઠ પ્રાતિહાર્યોનાં નીચે મુજબનાં નામે રજૂ કરતું એક સંસ્કૃત "પદ્ય અવતરણરૂપે અપાયું છે :- (૧) અશોક વૃક્ષ, (૨) ( સુરકૃત ) પુષ્પવૃષ્ટિ, (૩) દિવ્ય વનિ, (૪) ચામર, ( ૫ ) આસન, (૬) ભામંડલ, ( ૭ ) દુદુભિ અને (૮) આતપત્ર યાને છત્ર.
આઠ પ્રાતિહાર્યોનાં નામ પૂરું પાડતું એક પ્રાચીન પાઈય
પદ્ધ છે.
ચિત્રસ્તર–આઠ પ્રાતિહાર્યોને લગતે એક ચિત્રસ્તાવ મુનિસુન્દરસૂરિએ ત્રિશતરંગિણીને એક અંગરૂપે રચ્યું છે.
૧-૨, જુઓ પૃ. ૨૩.
