________________
ચિત્રીસ અતિશયે સબંધી સાહિત્ય ૩૯ નામની તેર ગાથાના અજ્ઞાતકર્તક તેત્રમાં ૩૪ અતિશનાં નામ અપાયાં છે. આ સ્તોત્ર જનસ્તોત્રસહ (ભા. ૧, પૃ. ૮૧-૮૨)માં છપાવાયું છે. આની ગાથા ૨-૩ પ્રદ્યુમ્નસૂરિકૃત વિયારસાર (વિયારલેસપકરણ)ની ગા. ૧૧૨–૧૧૩ રૂપે જોવાય છે અને ગા. ૪–૧૦ અને ગા. ૧૨ આ વિવારસાની ગા. ૧૫-૧૫૮ રૂપે જોવાય છે.
સંસ્કૃત–સમવાય નામના જૈન શ્વેતાંબર આગમ ઉપર અભયદેવસૂરિએ વિ. સ. ૧૧૨૦માં સંસ્કૃતમાં વૃત્તિ રચી છે. એમાં (પત્ર ૨૫૮૫૯)માં ચેત્રીસ અતિશેની સમજણ અપાઈ છે. વિશેષમાં એના ત્રણ વર્ગનું તેમ જ અતિશનાં નામ પરત્વેના મતાંતરનું સૂચન કરાયું છે. એમણે ચાર અતિશયે ભવ(જન્ય) આશ્રીને છે, પંદર કર્મક્ષયથી ઉદ્દભવેલા છે અને પંદર દેવકૃત છે એમ ત્રણ વર્ગ પાડ્યા છે.
કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચન્દ્રસૂરિએ અભિધાનચિન્તામણિ (કાંડ ૧, લે. ૫૭ ૬૪)માં ત્રીસ અતિશય ગણાવ્યા છે અને એની
પણ વિવૃતિ (પૃ. ૧૯-૨૧)માં એની સમજણ આપી છે. વિશેષમાં એના ત્રણ વર્ગ ઉપર મુજબ પાડ્યા છે પરંતુ એની સંખ્યા ૪, ૧૧ અને ૧૯ત્ની દર્શાવી છે અને અતિશય પરત્વે મતાંતર હોવાને ઉલ્લેખ કર્યો છે.
૧ એઓ ધમધષસૂરિના શિષ્ય દેવપ્રભસૂરિના શિષ્ય થાય છે અને એમને સત્તાસમય વિક્રમની ચૌદમી સદી છે. - ૨. આ શ્રી મફતલાલ ઝવેરચંદ દ્વારા સંપાદિત આવૃત્તિના પત્રાંક છે. એમાં પ્રકાશકનું નામ અપાયેલ નથી.
