________________
જ્ઞાતપુત્ર શ્રમણ ભગવાન મહાવીર
[ 1 ] તીર્થકરોનાં લાંછન અને લક્ષણો “તીર્થ” શબ્દના વિવિધ અર્થ થાય છે. એને લઈને તીર્થકરના પણ ભિન્ન ભિન્ન અર્થ કરાય છે. પ્રસ્તુતમાં ધર્મ– તીર્થકર અને તે પણ સર્વજ્ઞ અભિપ્રેત છે. એવા તીર્થંકરોને જૈન સાહિત્યમાં અરિહંત–પંચપરમેષ્ઠી પૈકી એક તરીકે ઓળખાવાયા છે. આવા તીર્થકરે અત્યાર સુધીમાં અનંત થયા છે અને હવે પછી અનંત થનાર છે એમ જૈન દર્શનનું કહેવું છે કેમકે આ દર્શન પ્રમાણે જગત્ અનાદિ અનંત છે અને મનુષ્યની ઉત્પત્તિ કેઈ અમુક જ વખતે—કાળમાં થઈ નથી.
“ લાંછન” એ સંસ્કૃત ભાષાને શબ્દ છે. એને અર્થ ચિહ્ન થાય છે. પ્રત્યેક તીર્થકરના–જિનેશ્વરના દેહ ઉપર અમુક પ્રકારનું ચિહ્ન હોય છે. એને “ધ્વજ' પણ કહે છે. લાંછન માટે પાઈયે (પ્રાકૃત) શબ્દ “લંછણ છે.
જેનેની_વેતાંબરની તેમ જ દિગંબરોની માન્યતા મુજબ આપણા આ દેશમાં ભારતમાં વર્ષમાં ચાલુ હિંડા’ અવસર્પિણીમાં થઈ ગયેલા રાષભદેવથી માંડીને મહાવીર સ્વામી સુધીના વીસે તીર્થકરોને એક યા બીજા પ્રકારનું લાંછન હતું. કલિકાલસર્વજ્ઞ
૧. જુઓ શબ્દાનમહાદધિ (ભા. ૧, પૃ. ૯૧૦).
