________________
૧૫૮
જ્ઞાતપુત્ર શ્રમણ ભગવાન મહાવીર
- રાત્રે વૈરાગ્ય થાય તે રાત્રે ને રાત્રે જ પ્રવજ્યા-દીક્ષા ગ્રહણ કરવી, કેમકે સવાર થતાં વિષયવાસનાથી ચિત્ત વ્યાકુળ બની જતાં દીક્ષાના મારા મનમાં ને મનમાં જ ન રહી જાય તેની - શી ખાતરી ? પરંતુ અત્રે એ પ્રશ્ન જરૂર ઉપસ્થિત થાય છે કે આવા વૈિરાગ્યને દુઃખગર્ભિત, મેહગર્ભિત કે જ્ઞાનગતિ ગણ?
આ ચર્ચાસ્પદ વિષયને ઈન્સાફ આપવા માટે આ સ્થાન નથી એટલે પ્રભુના જન્મ-મહત્સવ તરફ પ્રયાણ કરીશું.
નિરહંકાર વિદ્યા-વિભૂતિ
ત્રિજ્ઞાની પ્રભુનું માતાપિતાની અજ્ઞાત દશાને લઈને નિશાળગણું થાય છતાં પ્રભુ તેને ઈન્કાર ન કરે એ તેમની કેવી મદશા ગણાય? “અધૂરે ઘડે હોય તે જ છલકાય એ પ્રતિ લક્ષ્ય ખેંચનારું બીજું આથી સુન્દર–સુઘટિત દષ્ટાન્ત કર્યું છે? આ પ્રસંગે ઈન્ડે પૂછેલા પ્રશ્નને અપૂર્વ વિદ્યાબળથી ઉત્તર આપી અધ્યાપકને આશ્ચર્યાંકિત કરનાર મહાવીરસ્વામીની નિરભિમાની પ્રતિભા વિશે શું કહેવું?
૧. યોગાચાર્યની પરિભાષામાં વિષયતૃષ્ણરૂપ “અપર વૈરાગ્ય ” અને ગુણવૈતૃશ્યરૂપ “પર વૈરાગ્ય' એમ વૈરાગ્યના બે પ્રકારો છે. તેમાં પણ વળી યતમાન-સંસા, વ્યતિરક-સંજ્ઞા, એકેન્દ્રિય-સંજ્ઞા અને વશીકરણ-સંજ્ઞા એમ અપર વૈરાગ્યના ચાર ભેદ છે.
૨. સુંઠને ગગડે ગાંધી બનનારે આ વાત હૃદયટમાં કોતરી રાખવી ઘટે.
