________________
ઉત્કૃષ્ટતમ ઉપસર્ગ અને બેધપાઠ
૧૪૩
મહાવીરસ્વામીએ આજથી લગભગ પચ્ચીસ સે અને પચ્ચીસ (૨પર ૫૦ વર્ષ પૂર્વે–ઈ. સપ૬માં સર્વ પાપમય પ્રવૃત્તિને તિલાંજલિ આપવાની ભીષ્મ પ્રતિજ્ઞા લીધી-જે ધર્મની વિજયપતાકા ફરકાવનારી દીક્ષા લીધી. એ દીક્ષા લેતાં વેંત એમનાં ત્રણ જ્ઞાનમાં ઉમેરારૂપે એમને ચોથું “મનઃ પર્યાવજ્ઞાન ઉદ્દભવ્યું. આત્માને ઉત્કૃષ્ટ વિકાસ સાધવા માટે એમણે પૂરેપૂરું બળ અજમાવવા માંડયું અને તેમાં એમને જાતજાતના ઉપસર્ગોને સામને કરે પડ્યો. આ બધા ઉપસર્ગોને આપણે ત્રણ વર્ગમાં વહેંચી શકીએઃ (૧) જઘન્ય, (૨) મધ્યમ અને ૩ ઉકષ્ટ, આ ત્રણેમાં તરતમતાની દૃષ્ટિએ પેટાવર્ગ પાડી શકાય તેમ છે. અહીં તે આપણે આ પ્રત્યેક વર્ગમાંના ઉત્કૃષ્ટ જ ઉપસર્ગની નોંધ લઇશું. કટપૂતના વ્યંતરીએ જે શીત-ઠંડીને ઉપસર્ગ કર્યો એ જઘન્ય ઉપસર્ગમાં સૌથી મહાન છે. એવી રીતે સંગમે કાલચક્ર રચી મહાવીર સ્વામીને તે ખૂબ જ હેરાન કર્યા તે મધ્યમ ઉપસર્ગની પરિસીમા છે. આ બંને ભયંકર ઉપસર્ગોને જ નહિ પરંતુ અનેક ઉત્કૃષ્ટ ઉપસર્ગોને ટપી જાય એ અર્થાત્ ઉત્કૃષ્ટતમ ઉપસર્ગ તે કાનમાંના શિલ્યનું ઉદ્ધરણ છે. આ વિકટ પ્રસંગ મહાવીરસ્વામીની આત્મસાધનાના તેરમા–છેલ્લા વર્ષમાં (ઈ. સ. પૂર્વે પ૫૭માં) બનવા પામ્યું છે.
આવસ્મયની નિજજુત્તિ (ગા. પ૨૫)માં તારમાં જેમ મિતાક્ષરીને ઉપયોગ કરાય છે તેમ આ ઉત્કૃષ્ટતમ ઉપસર્ગ
- ૧. જુઓ પૃ. ૧૦૫.
૨. જુએ આવસ્મયની યુણિ (પૂર્વ ભાગ, પત્ર ૩રર આ).
