________________
૧૦૮ જ્ઞાતપુત્ર શ્રમણ ભગવાન મહાવીર
એમની આબેહુબ પ્રતિકૃતિ તૈયાર કરવા પ્રેરાય અને કેઈ ધનિક પિતાને ઉદાર હાથ લંબાવી એ કાર્યને યોગ્ય ઉત્તેજન આપી પિતાનું દ્રવ્ય સાર્થક કરે.
મૂર્તિ અને ચિત્ર તેમ જ તેની ઉપયોગિતા સાથે શારીરિક વણનને સંબંધ છે સૌથી પ્રથમ તે એને ઉદ્દેશીને ડેક ઊહાપોહ કરવા હું પ્રેરાઉ છું.
ભારત વર્ષમાં શિપકળાને વિકાસ ક્યારથી થયે છે એને નિશ્ચયાત્મક ઉલ્લેખ કરે મુશ્કેલ છે પરંતુ જે દાર અને હરપામાંથી જે મૂર્તિઓ મળી આવે છે તે ઉપરથી
૧. ઉપયોગિતાના સંબંધમાં બે મત હેય એમ જણાતું નથી કેમકે “સચિત્ર મુખત્રિકાનિર્ણયના લેખક “સ્થાનક્વાસી સંપ્રદાયના સાધુ હોવા છતાં પરિચયાર્થે ચિત્ર રજૂ કર્યાનું સૂચવે છે, જો કે વંદનાથે તેમ કરાયું નથી એમ તેઓ ઉમેરે છે. .
૨. ડો. લક્ષ્મણસ્વરૂપ એમ. એ. “ગંગા-પુરાતત્ત્વક'ના ૬ મા પૃષ્ઠમાં સૂચવે છે કે પંજાબ વગેરે સ્થળોમાં આ ઉચ્ચાર કરાય છે પરંતુ { આ શખદ નિધી હેઈ એને ખરે ઉચ્ચાર મોહંજો દડો' છે. એને અર્થ મૃતકકી ઢેરી” ( mound of the dead ) થાય છે.
૩. બાબુ કામતા પ્રસાદ જૈનનું કહેવું એ છે કે મેહજે દડામાંથી મળી આવેલી કેટલીક મૂતિઓની નાસાગ્રધ્યાનમુદ્રા જેત મૂર્તિઓને મળતી આવે છે. આને કેટલાક વાય” સંપ્રદાયની મૂર્તિઓ ગણે છે. અથર્વવેદ (૧૫)માં એક મહાવ્ર ત્યનું વર્ણન છે. એ જૈન તીર્થકરના ચરિત્રને મળતું આવતું જોઈ કેટલાક વાલોને પ્રાચીન જૈન માને છે. આવી પરિસ્થિતિમાં જૈન મૂર્તિઓ આજથી લગભગ ચાર પાંચ હજાર વર્ષ પહેલાંથી અતિવ ધરાવે છે એવું અનુમનાય છે. -
