Page Text
________________
તત્વજ્ઞાન ને ધર્મની પરસ્પર અસર ૦ ૭૭. પ્રશ્ન એ છે કે શબ્દો નિત્ય સંભવે કે નહીં ? આનો ઉત્તર આપવામાં મીમાંસકો પીછેહઠ કરે તેવા નિર્બળ ન હતા. તેમણે કહ્યું : શબ્દો નિત્ય જ છે. પુરુષપ્રયત્ન એ તો અદશ્ય એવા નિત્ય શબ્દોનો વ્યંજક યા પ્રકાશક છે. જેમ અંધકારમાં અદશ્ય વસ્તુ પ્રદીપથી પ્રકાશે, તેમ નિત્ય વિદ્યમાન પણ અગોચર શબ્દો પુરુષપ્રયત્નથી વ્યક્ત થાય છે. આ મીમાંસકોની દલીલ ન્યાય-વૈશેષિકના જાતિવાદમાંથી આવેલ સામાન્ય તત્ત્વ જેવી હતી. તેઓ પણ કહેતા કે જાતિતત્ત્વ અદશ્ય છે. જયારે તે તે પિંડ રચાય ત્યારે તે પિંડ દ્વારા તે તે જાતિ દશ્ય યા વ્યક્ત બને છે. ન્યાય-વૈશેષિક અને મીમાંસકોની દલીલ સમાનાંતર ચાલે છે. એ વિષયમાં કોનો કોના ઉપર પ્રભાવ હશે, તે કહી ન શકાય. પણ આ દલીલ–પ્રતિદલીલના બૃહત્ ચક્રમાંથી સ્ફોટ સિદ્ધાન્ત અસ્તિત્વમાં આવ્યો અને એણે માત્ર મીમાંસકોના વર્તુળમાં જ નહીં, પણ વૈવ્યાકરણવર્તુળમાંય તત્ત્વ લેખે પ્રતિષ્ઠા પ્રાપ્ત કરી. એક વાર સ્ફોટનો સિદ્ધાંત તત્ત્વજ્ઞાનમાં દાખલ થયો, પછી તો એની અસપાસ અનુકૂળ અને પ્રતિકૂળ ચર્ચાઓનું અનુભવશૂન્ય કલ્પનાપ્રધાન વાતાવરણ સરજાયું. બન્ને પક્ષના શાસવ્યાયામી તર્કપટુઓની આ દેશમાં કમી હતી જ નહીં. એમની ચર્ચા શાસ્ત્રીય બની અને એ તાત્ત્વિક પણ મનાઈ.
સ્ફોટવાદીઓનો ઉદ્દેશ એટલો જ હતો કે વેદો નિર્દોષપ્રમાણ સાબિત થાય. મીમાંસકો પહેલેથી જ કાળજી અને એકાગ્રતાપૂર્વક વેદપાઠની યથાવત રક્ષા તો કરતા જ આવતા. આ બાબતમાં એમનો જોટો જો મળી આવતો હોય તો તે જરથુષ્ટ્ર પરંપરાના દસ્તુરો કહી શકાય. તેમણે પણ પ્રાચીન ગાથા-અવેસ્તાની એ જ કાળજીથી રક્ષા કરી છે. આ સુરક્ષાનું મૂલ્ય જેવુંતેવું નથી. પણ એ શબ્દપાઠક્ષાના સર્વાગીણ સતત પ્રયત્નને પરિણામે વેદમંત્રોના મૂળ અર્થો અને તેની પરંપરા તરફ જોઈતું ધ્યાન આપી ન શકાયું. પરિણામે અર્થ જાણ્યા-સમજયા વિના જ વેદમંત્રના પાઠનું પુણ્ય અને મહત્ત્વ વધી ગયું. યાસ્ક પણ નિરર્થક વેદપાઠનો નિર્દેશ કર્યો છે. વેદપાઠની રક્ષા થઈ, પણ મૂળ પ્રાચીન અર્થ લગભગ વીસરાઈ ગયો; જ્યારે સંતવર્ગના સાહિત્યમાં એમ ન બન્યું. અલબત્ત, બ્રાહ્મણવર્ગે જે શુદ્ધિ મંત્રપાઠમાં સાચવી રાખી, તે અને તેવી શુદ્ધિ સંતપરંપરાના કોઈ વચન-પાઠમાં સચવાઈ નથી લાગતી. એના અનુયાયીઓ ચડતી-ઊતરતી કક્ષાના અનેક લોકો હતા અને છે. દરેક પોતાના માન્ય સંતમહાપુરુષનાં વચનોને યાદ કરે, ફાવે તેમ ઉચ્ચારે એટલે પાઠની અખંડતા કે શુદ્ધિ ન સચવાય એ દેખીતું છે. છતાં એ સંતના
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |