Page Text
________________
૧૯ર • દાર્શનિક ચિંતન કરતાં સ્વતંત્ર મત ધરાવતા હોવાથી વૈદિક વિદ્વાનો દ્વારા નાસ્તિક ગણાતા અને સાંખ્ય આચાર્યો પણ કપિલના તત્ત્વજ્ઞાનને વેદ, મહાભારત, પુરાણ : અને મનુસ્મૃતિ આદિના જ્ઞાન કરતાં શ્રેષ્ઠ સમજતા. પરતુ એક બાજુ
સ્કંદપરિવ્રાજકના વર્ણનના પ્રસંગમાં જણાવેલ છે કે, "तत्थ णं सावत्थीए नयरीए गद्दभालिस्स अंतेवासी खंदए नामं कच्चायणस्सगोत्ते परिव्वायगे परिवसइ रिउव्वेद-जजुव्वेद-सामवेद-अहव्वणवेद-इतिहास-पंचमाणं. निग्घंटुछट्ठाणं चउण्हं वेदाणं संगोवंगाणं सरहस्साणं सारए वारए धारए पारए सडंगवी सट्ठितंतविसारए संखाणे सिक्खाकप्पे वागरणे छंदे निरुत्ते जोतिसामयणे अन्नेसु य बहुसु बंभण्णएसु परिव्वायएसु य नयेसु सुपरिनिट्ठिए याबि होत्था-".
–ભગવતીસૂત્ર, શતક ૨, ઉદ્દેશ ૧, પૃ. ૧૧૨, સમિતિ ત્યાં શ્રાવસ્તી નગરીમાં સ્કંદક નામે એક પરિવ્રાજક રહે છે જે ગદ્દભાલિનો અંતેવાસી છે અને ઇતિહાસ તથા નિઘંટુ સહિત ઋગ્વદ, યજુર્વેદ, સામવેદ, અથર્વવેદ એ ચાર વેદોનો સાંગોપાંગ જ્ઞાતા, છે અને જાણનારો, પણિતંત્રમાં વિશારદ, ગણિત, શિક્ષા, કલ્પ, વ્યાકરણ, છંદ, નિરુક્ત, જ્યોતિષશાસ્ત્ર વગેરે શાસ્ત્રોનો વેત્તા અને બીજા પણ બ્રાહ્મણનયોમાં અને પરિવ્રાજકનયોમાં સુપરિનિશ્ચિત છે.” * * ષષ્ટિતંત્ર'નો અર્થ કરતાં ભગવતીના ટીકાકાર જણાવે છે કે, “ફિતંતવિસ' ત્તિ પિત્તીયાત:” . "षष्टितन्त्रं कापिलीयं शास्त्रम्" कल्पसूत्र કલ્પસૂત્રમાં (દવાનંદીના સ્વપ્રફળનો અધિકાર, કલ્પસૂત્ર વ્યાખ્યાન ૧–પૃ. ૧૫) 28ષભદત્ત બ્રાહ્મણ પોતાની સ્ત્રી દેવાનંદાને સારાં સ્વમાં આવ્યાથી એમ જણાવે છે કે, હે દેવિ ! તમને એક સુંદર પુત્ર થશે અને તે ચાર વેદ અને ષષ્ટિતંત્ર વગેરે ગ્રંથોમાં નિપુણ થશે. એ જગ્યાએ મૂળ પાઠ ભગવતી સૂત્રના ઉપર્યુક્ત મૂળ પાઠને અક્ષરશઃ
મળતો છે. ૧. આસુરિ નિરીશ્વર સાંખ્યમતના ઉપદેશક હોવાથી શ્રૌત વિચાર પરંપરાના વિરોધી
મનાયા છે તેને પરિણામે શતપથના વંશ બ્રાહ્મણમાંથી ઋષિ તરીકેની તેમની વંશપરંપરા બંધ પડ્યાનું અનુમાન શ્રીયુત નર્મદાશંકર મહેતા બી. એ. કરે છે તો અવશ્ય વિચારણીય છે. જુઓ હિંદ તત્ત્વજ્ઞાનનો ઇતિહાસ– ભાગ ૧ લો, પૃ. ૯૪. આદ્ય શંકરાચાર્ય પોતે જ કપિલને શ્રુતિવિરુદ્ધ તેમ જ મનુવચન વિરુદ્ધતંત્રના પ્રવર્તક
કહે છે. જુઓ બ્રહ્મસૂત્ર શાંકર ભાષ્ય ૨-૧-૧. ૨. માદરવૃત્તિકાર મૂલકારિકાની વ્યાખ્યા કરતાં કહે છે કે “આ કપિલ ઋષિએ ઉપદેશેલું
તત્ત્વજ્ઞાન વેદ, પુરાણ, મહાભારત અને મનુ આદિ ધર્મશાસ્ત્રો કરતાં પણ ચઢિયાતું
છે.
–જુઓ સાંખ્યકારિકા, ૭૮ની માઠરવૃત્તિ
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |