________________
કુમારીનો ગર્ભ જેમ પ્રમાણ છે. તેમ શ્રતિસ્વરૂપકુમારીના આપ્તયોગમાં વિધિ જ પ્રમાણ છે. કારણ કે વતૃભિન્નની ઈચ્છા ને જણાવવાનું સામર્થ્ય; વિધિ (નેત... ઈત્યાદિ પ્રયોગ)માં નથી. કર્તાનું અસ્મરણ, વેદના પૌરુષેયત્વમાં બાધક છે. અર્થાત્ “વેવોડપૌરુષેયોડસ્પર્યમાર્તુત્વીટુ આ અનુમાન, વેદનાં પૌરુષેયત્વમાં બાધક છે. આ પ્રમાણે નહીં કહેવું જોઈએ. કારણ કે કપિલ, કણાદ, ગૌતમાદિષિઓ અને તેમના શિષ્યો દ્વારા આજ સુધી વેદનાં કર્તાને જણાવનારી સ્મૃતિઓનું પ્રણયન કરાયું છે. “વેઃ પૌરુષેયો વાવીસમૂહત્વતિ; મારતાવિત’ ઈત્યાદિ પ્રમાણથી વેદના કર્તાનું સ્મરણ થાય છે. તેથી ‘કત્રસ્મરણ” બાધક છે – એ કહેવું યોગ્ય નથી. અન્યથા વેદમાં ઉક્તાનુમાનથી સકરૂંકત્વ ન માનીએ, તો સ્મૃતિઓમાં પણ સકર્તકત્વાભાવની આપત્તિ આવશે. “સ્મૃતિઓમાં જ કર્રસ્મરણ છે, વેદમાં નથી. તેથી સ્મૃતિઓમાં સકરૂંકત્વાભાવની આપત્તિ નહીં આવે. વેદમાં તાદશસ્મરણ ન હોવાથી તેમાં પૌરુષેયત્વ નથી.” આ પ્રમાણે નહીં કહેવું જોઈએ કારણ કે ઇન્વેસિગારે તસ્મત' ઇત્યાદિ શ્રુતિઓ અને પ્રતિમન્વન્તર વૈષ શ્રુતિન્યા વિધીયતે' ઇત્યાદિ સ્મૃતિઓથી વેદના સકત્ત્વનું સ્મરણ છે જ. યદ્યપિ ‘‘આ નિત્ય સર્વાર્થપ્રકાશક વેદ, પૂર્વે, સૃષ્ટિકાલે પરમાત્મન્ તમારા વડે ગવાયા છે. (ઉત્પાદિત નથી.) તેથી શિવાદિથી ઋષિ સુધીના બધા પુરુષો વેદનાં સ્મરણને કરનારા છે. પણ વેદના કર્તા નથી.' આ પ્રમાણેના ભારતાદિવચનથી વેદનાં અપૌરુષેયત્વનું જ્ઞાન થાય છે. પરંતુ ઉક્તવચનો વેદની સ્તુતિ કરનારા છે. સ્મૃત્યાદિની અપેક્ષાએ વિશિષ્ટ પુરુષ દ્વારા સ્વતંત્રપણે તેની રચના છે. મૃત્યાદિ તો તમૂલક છે. એ વસ્તુને જણાવનારા એ વચનો છે, નહીં કે વેદના અપૌરુષેયત્વને જણાવનારા એ વચનો છે. યદ્યપિ વેદને પૌરુષેય માનીએ તો પુરુષને દોષના
૧૩૬
