________________
પરમાત્માની કલ્પના કરાય છે. આશય એ છે કે, ‘વેવાયાधीनशाब्दबोधस्तात्पर्यज्ञानजन्यः शाब्दत्वात् सैन्धवमानयेत्यादि - વાવવાધીનશાવવું' આ અનુમાનથી વેદવાક્યાધીન શાબ્દબોધમાં તાત્પર્યજ્ઞાનજન્યત્વ સિદ્ધ થાય છે. તે તાત્પર્યજ્ઞાન અસ્મદાદિનું ન હોવાથી તાદશ જ્ઞાનાશ્રય તરીકે પરમાત્માની કલ્પના કરવામાં આવે છે. યદ્યપિ વૈદિકવાક્યાધીન શાબ્દબોધ સ્થળે અધ્યાપકના તાત્પર્યજ્ઞાનને કારણ માનવાથી કોઈ અનુપપત્તિ ન હોવાથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ પરમાત્માની કલ્પના કરવાની આવશ્યકતા નથી. પરંતુ સર્ગના આદિકાલમાં અધ્યાપક ન હોવાથી વૈદિકવાકયાધીનશાબ્દબોધમાં અધ્યાપકીયતાત્પર્યજ્ઞાનજન્યત્વને માની શકાશે નહીં. ‘પ્રલયકાલના અસ્તિત્વનો જ સંભવ ન હોવાથી સર્ગાદિકાલ પણ અસંભવિત છે.’ આવું નહીં કહેવું. કારણ કે ‘‘નાદો ન રાત્રિનું નમો ન મૂમિનાંડઽસીત્તમો જ્યોતિર્મૂત્ર વાડન્યત્'' - ઇત્યાદિ આગમ, પ્રલયકાલના અસ્તિત્વને જણાવે છે. વૈદિકવાક્યાધીનશા-દબોધની જેમ સંવાદિશુકવાક્યાધીનશાબ્દબોધ સ્થળે પણ ઇશ્વરીયતાત્પર્યજ્ઞાન કારણ છે. વિસંવાદિક – શુકવાયાધીનશાબ્દબોધ સ્થળે પોપટને ભણાવનારાનું તાત્પર્યજ્ઞાન કારણ છે. કારણ કે ઇશ્વરેચ્છા વિસંવાદી હોતી નથી, અને સંવાદી તાત્પર્યથી વિસંવાદી શાબ્દબોધ અનુપપન્ન છે. અન્યે તુ... ... ઇત્યાદિ આશય એ છે કે જ્યાં નાનાર્થક નાનાર્થકવૃત્તિજ્ઞાનસહકૃતનાનાપદાર્થની ઉપસ્થિતિ
t
પદોથી,
• હોય છે. ત્યાં તાત્પર્યજ્ઞાનને વિવક્ષિતાન્વયબોધની ઉપપત્તિ માટે કારણ માનવું જોઈએ. સર્વત્ર શાબ્દબોધ સ્થળે તાત્પર્યજ્ઞાનને કારણ માનવાની આવશ્યકતા નથી. કારણ કે જ્યાં એકાર્થકવૃત્તિજ્ઞાન હોય ત્યાં ગૃહીતૈકાર્થકતાદશપદથી વિવક્ષિત શાબ્દબોધ તાત્પર્યજ્ઞાન વિના પણ શક્ય છે. એ
૧૩૯
-
