________________
સિંચનક્રિયામાં વનિકરણકત્ત્વાભાવ સ્વરૂપ અયોગ્યતાના નિશ્ચયથી શાબ્દબોધનો પ્રતિબંધ થાય છે. જેથી ઉક્તસ્થળે શાબ્દબોધની આપત્તિ નહીં આવે. અયોગ્યતાનિશ્ચયને શાબ્દબોધની પ્રત્યે પ્રતિબંધક માનીને શાબ્દબોધની પ્રત્યે, . પ્રતિબંધકાભાવત્વન અયોગ્યતાનિશ્ચયાભાવને કારણ માનવાની અપેક્ષાએ યોગ્યતાજ્ઞાનને કારણ માનવામાં ઔચિત્ય છે- આ કહેવું ઉચિત નથી. કારણ કે, સામાન્યથી લૌકિકસન્નિકર્ષથી અજન્ય, દોષવિશેષથી અજન્ય એવા તવિષયકજ્ઞાનમાત્રની પ્રત્યે તદભાવવિષયકનિશ્ચય પ્રતિબંધક મનાય છે. તેથી લૌકિક સન્નિકર્ષથી અજન્ય દોષવિશેષથી અજન્ય એવા તાદશશાબ્દબોધાત્મક (વનિકÇકસિમ્ચનાનુકૂલકૃતિવિષયકશાબોધાત્મક) જ્ઞાનની પ્રત્યે, વનિકરણકત્ત્વાભાવ સ્વરૂપ અયોગ્યતાના નિશ્ચયાત્મક તદ્દભાવવિષયક જ્ઞાન પ્રતિબંધક છે જ. અર્થાત્ તાદશપ્રતિબંધકત્ત્વની કલ્પના નવી નથી. વનિનુઘ્ન ઇત્યાદાકારક ઉષ્ણત્વાભાવવિષયકજ્ઞાન હોવા છતાં લૌકિકસન્નિકર્ષથી ( ત્વક્સંયોગથી ) ‘વનિષ્ણઃ' ઇત્યાઘાકારક બુદ્ધિ થતી હોવાથી તેના પ્રતિબંધનું નિવારણ કરવા પ્રતિબધ્ધતાવચ્છેદકકોટિમાં ‘તૌસિન્નિષ્ણનન્યત્વ’નો નિવેશ છે. તેમ જ ‘શવઃ વીતત્વામાવવાનું' ઇત્યાકારક તદ્દભાવ (પીતત્વાભાવ) નિશ્ચય હોવા છતાં પિત્તિમાદિ દોષથી ‘શવઃ પીતઃ' ઇત્યાઘાકારક પ્રત્યક્ષ થતું હોવાથી તેની પ્રતિબધ્ધતાનું નિવારણ કરવા પ્રતિબધ્ધતાવચ્છેદક કોટિમાં રોવિશેષજ્ઞન્યત્વનો નિવેશ છે. ત્યાં ‘વિશેષ’ પદનો નિવેશ; ‘ગુરુૌ નેવું રત્નતમ્’ ઇત્યાકારક રજતત્વાભાવનો નિશ્ચય હોવા છતાં દોષથી વં રનતમ્ ઇત્યાકારક ભ્રમ ન થાય એ માટે છે. અન્યથા દોષથી અજન્ય તાદશભ્રમ ન હોવાથી તેની પ્રત્યે તદભાવનિશ્ચય પ્રતિબંધક થઈ શકશે નહીં. પરંતુ ‘વિશેષ’
૧૩૪
