________________
પરમાણુ પ્રમાણકથન
८७
તે અદૃશ્ય છે. તમારા મતે તા પરમાણુથી અતિરિક્ત કોઈ અવયવી નથી. અને પરમાણુમાં મહત્ત્વ નથી. તેથી તાદૃશ પરમાણુથી નિષ્પન્નપુંજમાં દૃશ્યત્વ અસંભવિત છે. માટે ‘અન્ય ઘટ’ ઈત્યાદ્યાકારક પ્રતીતિના નિર્વાહ માટે પરમાણુના પુંજથી ભિન્ન એવા સ્વતંત્ર અવયવીને માન્યા વિના ગત્યત્તર નથી. આ રીતે અવયવી સિદ્ધ થયા બાદ તે અવયવીના ઉત્પત્તિ અને વિનાશ પ્રત્યક્ષ સિદ્ધ હૈાવાથી અવયવી માત્ર અનિત્ય છે એ પણ સિદ્ધ થાય છે. આ રીતે સિદ્ધ થયેલા અવયવી દ્રવ્યાના અવયવાની ધારા અનંત હાય તા મેરૂ પર્યંત અને સરસવના દાણાનું સામ્ય થશે, કારણ કે અન્ય અવયવિદ્રવ્ય તરીકે મેરૂ અને સરસવને માનીને એના અવયવ, એ અવયવના અવયવ, એ અવયવાવયવના અવયવ આ રીતે અવયવ ધારાને અનત માનીએ તા મેરૂ અને સરસવમાં અનન્તાવયવવત્ત્વ સમાન જ થશે. તેથી આ, મેરૂ-સĆપના સામ્ય પ્રસંગનુ” નિવારણ કરવા અવયવાની ધારાના કાઇ પણ સ્થાને વિશમ માનવા જોઈ એ એ અવયવાની ધારા જયાં અટકે છે તેને પરમાણુ કહેવાય છે, આ રીતે પરિમિત સખ્યાક અવયવવત્વ સĆપમાં હાવાથી અને મેરૂમાં અનન્તાવયતવત્ત્વ હાવાથી અનેમાં સામ્ય પ્રસ`ગ નહી આવે. આ રીતે સિદ્ધ થયેલા અન્ત્યાવયવ સ્વરૂપ પરમાણુને અનિત્ય માનીએ તા એના કાઈ અવયવ ન હેાવાથી એની ઉત્પત્તિ કાઇ પણ સ્થાને સમવાય સ'ખ'ધી થઈ શકશે નહી. તેથી અસમવેત (સમવાય સંબંધથી અસ`બદ્ધ) ભાવભૂત કાર્ય ની ઉત્પત્તિ માનવાના પ્રસગ આવશે જે ઇષ્ટ નથી. કારણ કે ભાવભૂત દ્રવ્ય-ગુણ-કર્મ સ્વરૂપ કાર્ય સમવાય સંબધથી દ્રવ્યમાં ઉત્પન્ન થાય છે. અને પરમાણુને અનિત્ય માનીએ તેા તત્ સ્વરૂપ ભાવભૂત કાર્ય સમવાય સબંધથી ઉત્પન્ન થઈ શકશે નહિ. તેથી પરમાણુને નિત્ય મનાય છે. આ રીતે પરમાણુમાં નિત્યત્વ સિદ્ધ થાય છે. ત્રસરેણુથી આર‘ભીને આકાશાદિ સ્વરૂપ વિદ્રવ્યામાં મહત્ત્પરિમાણ મનાય છે. સરેમાં અપકૃષ્ટ મત્ પરિમાણુ મનાય છે. ઘટાદિમાં દ્રબ્યામાં તરતમતાએ 'મધ્યમ
