________________
૪૬
કારિકાવલી-મુક્તાવલી-વિવરણ અનેકત્વ હેવાથી દ્રવ્યાદિ પાંચના સાધમ્યની અતિવ્યાપ્તિ થાય છે પરંતુ અનેકવને અર્થ અનેક વિશિષ્ટ ભાવત્વ હેવાથી અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે કારણ કે અભાવમાં અનેકત્વ હોવા છતાં અનેકત્વ વિશિષ્ટ ભાવત્વ નથી. યદ્યપિ અનેક વિશિષ્ટ ભાવત્વ પ્રત્યેક ઘટાદિમાં તેમજ ગગનાદિમાં ન હોવાથી અવ્યાપ્તિ આવે છે, પરંતુ “અનેક
વિશિષ્ટ ભાવત્વ', “અનેકભાવવૃત્તિ જે પદાર્થવિભાજક ઉપાધિ, તદ્દવર્ત સ્વરૂપ અને જણાવે છે તેથી પ્રત્યેક ઘટાદિમાં અને ગગનાદિમાં અવ્યાપ્તિ નહીં આવે કારણ કે અનેકભાવ સ્વરૂપ દ્રવ્યવૃત્તિ પદાર્થવિભાજક દ્રવ્યત્વ સ્વરૂપ ઉપાધિમત્વ પ્રત્યેક ઘટાદિ અને ગગનાદિમાં છે જ. “ગરમાવવૃત્તિ દ્વાર્થવિમઝો મિરા[. અહીં પદાર્થવિભાજ કે પાધિમત્વ માત્રનું ઉપાદાન કરીએ તે અભાવત્વ સ્વરૂપ પદાર્થવિભાજક પાધિનું આશ્રયત્વ અભાવમાં પણ હોવાથી અતિવ્યાપ્તિ થશે તેના નિવારણ માટે ભાવવૃત્તિ પદપાદાન છે. અભાવ ભાવવૃત્તિપદાર્થ વિભાજક ઉપાધિ ન હોવાથી તેને લઈને અભાવમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. માત્ર ભાવવૃત્તિ પદાર્થ વિભાજ. કે પાધિમત્વને જ નિવેશ કરીએ તે એક ભાવવૃત્તિ પદાર્થ_વિભાજક સમવાયત્વ સ્વરૂપ જે ઉપાધિ તદૃવત્ત તે સમવાયમાં પણ હોવાથી તેમાં અતિવ્યાપ્તિ આવશે તેના નિવારણ માટે અનેક પદનું ઉપાદાન છે, સમવાયત્વ ઉપાધિ અનેક ભાવવૃત્તિ ન હોવાથી તેને લઈને સમવાયમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. માત્ર “અનેક ભાવવૃત્તિ ઉપાધિ મરવાને જ નિવેશ કરીએ તે અનેક ભાવવૃત્તિ ભાવત્વ સ્વરૂપ ઉપાધિનું આશ્રય સમવાયમાં પણ હોવાથી તેમાં અતિવ્યાપ્તિ આવશે તેને નિવારણ માટે “પદાર્થવિભાજક પદને નિવેશ છે. ભાવત્વ ઉપાધિ પદાર્થ વિભાજક ન હોવાથી તેને લઈને સમવાયમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. પ્રકૃતિસ્થળે “સમવાયિત્વ સમવાય સંબંધથી સંબધિત્વ સ્વરૂપ છે પરંતુ સમવાયાધિકરણત્વ સ્વરૂપ નથી. તેથી સામાન્ય અને વિશેષમાં સમવાયતત્ત્વ ન હોવા છતાં તે સમવાય સંબંધથી સંબંધી હોવાથી તેમાં અવ્યાપ્તિ નથી આવતી. સમવાય
