________________
૩૪
કારિકાવલી-મુક્તાવલી-વિવરણ પ્રતિયોગિ જે જાતિ તજજાત્યધિકરણવૃત્તિઅભાવનું પ્રતિગિત્વ જેમાં છે તેમાં જાતિત્વ નથી મનાતું. દા. ત. ભૂતત્વ અને મૂત્વ આ બે ધર્મોમાંથી ભૂતત્વને જાતિ નથી માનતા. અહીં સ્વપદથી ભૂતત્વનું ગ્રહણ કરવું. ભૂતત્વના અધિકરણ પૃથ્વી વગેરેમાં વૃત્તિ અને ભૂત(વના અધિકરણ આકાશમાં વૃત્તિ મૂર્તસ્વાભાવની પ્રતિયોગિ જે મૂવ જાતિ તે જાતિના અધિકારણ મનમાં વૃત્તિ. જે ભૂતત્વાભાવ તેનું પ્રતિયોગિવ ભૂતત્વમાં હોવાથી તેમાં [ભૂતત્વમાં] જાતિત્વ નથી માનતાં. અનવસ્થાને અર્થ તે પ્રસિદ્ધ છે. જાતિમાં જાતિનું અસ્તિત્વ માનવાથી અનવસ્થા આવે છે. તેથી ઘટત્વાદિ કલપ્ત સકલ જાતિએમાં જાતિ નથી મનાતી આશય એ છે કે કલુપ્ત ઘટવાદિ જાતિએમાં જે કોઈ એક નવી જાતિ માનીએ તે પૂર્વેની કલપ્ત જાતિ અને નવી વિજાતીય એક જાતિ એમ એ સકલ જાતિઓમાં ફરી બીજી એક નવી જાતિ માનવાને પ્રસંગ આવશે. આ રીતે દરેક કલ્પિત નવી વિજાતીય જાતિ સાથે પૂર્વેની સકલ જાતિઓમાં નવી જાતિની કલ્પના કરવામાં અનવસ્થા [અર્થાત્ કલ્પનાનું અનવરતપણું] આવે છે તેથી કલપ્ત ઘટવાદિ જાતિઓમાં કઈ જ જાતિ નથી મનાતી. અર્થાત સામાન્યમાં વૃત્તિ સામાન્યત્વમાં જાતિત્વની બાધક અનવસ્થા છે. એ સમજી શકાય છે. રૂપહાનિ એટલે લક્ષણ અથવા સ્વરૂપની હાનિ અનંત વિશેપમાં એક જાતિ માનવામાં વિશેષના લક્ષણની અથવા વિશેષના સ્વરૂપની હાનિ થાય છે માટે વિશેષમાં કેઈ પણ જાતિ નથી મનાતી. આશય એ છે કે, “રિક્ષાના
સામાન્યમિન્ને સતિ સમત” આ વિશેષનું લક્ષણ છે.
અર્થાત્ સામાન્યથી ભિન્ન હોય સામાન્યથી રહિત હોય અને સમવાય સંબંધથી વર્તમાન હોય તેને વિશેષ કહેવાય છે. વિશેષમાં કોઈ પણ જાતિ માનીએ તે સ્વલક્ષણ ઘટક નિઃસામાન્યત્વ વિશેષમાં નહી રહે તેથી નિસામાન્યત્વ ઘટિત સ્વ (વિશેષ) લક્ષણની હાનિ થવાથી વિશેષમાં કોઈ પણ જાતિ માનતા નથી. અથવા પરમાણુમાં પરસ્પરના ભેદને સિદ્ધ કરવા વિશેષની કલ્પના કરી છે તે સ્વતઃ
