________________
૧૩૬
કારિકાવલી-મુક્તાવલી{વવરણ
इति श्रुतेः । न विद्यते सुखं यस्येति कुतो नार्ध इति चेन्न । क्लिष्टकल्पनापत्तेः, प्रकरणविरोधात, 'आनन्दम्' इत्यत्र मत्त्वर्थीयाच्प्रत्ययः विरोधाच्चेति सङ्क्षेपः ॥
......
અસ્તુ તર્દિ નિવિજ્ઞાને...ઈત્યાદિ—આશય એ છે કે ક્ષણિક વિજ્ઞાનને આત્મા માનવામાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ કલ્પનાગૌરવ થાય છે. તેથી નિત્યવિજ્ઞાનને જ આત્મા માનવા જોઈએ. એ વિજ્ઞાન નિત્ય હાવાથી પૂર્વાનુભૂત પદ્માનું. કાલાન્તરે સ્મરણ અનુપપન્ન નહી' થાય. જેથી પૂર્વ જણાવ્યા મુજબ કલ્પનાગૌરવના પ્રસંગ નહી આવે; આથી નિત્ય વિજ્ઞાનને જ આત્મા માનવા જોઈ એ કારણ. કે ‘ અવિનાશી આ આત્મા સત્ય જ્ઞાન અનન્ત બ્રહ્મ સ્વરૂપ છે.' ઇત્યાદિ અને જણાવનારી “અવિનાશી... . ઈત્યાદિ શ્રુતિથી નિત્ય વિજ્ઞાન સ્વરૂપ આત્મા જાય છે. પરન્તુ આ વાત પણ યુક્તિ સૉંગત નથી, કારણ કે નિત્ય વિજ્ઞાન સ્વરૂપ આત્માને જો સવિષયક વિજ્ઞાન સ્વરૂપ માનીએ તે સર્જમાં સર્વાંત્વના પ્રસંગ આવશે તેના નિવારણ માટે યાંર્ક ચિધટાદિ વિષયક નિત્ય વિજ્ઞાન સ્વરૂપ આત્માને માનીએ તા સર્વજ્ઞત્વના પ્રસંગ નહી’ આવે પરન્તુ ઘટાદિ વિષયક વિજ્ઞાનને આત્મા માનીએ તા પાટ્ટિ વિષયક વિજ્ઞાનને કેમ નહી? આ રીતે અનતવિજ્ઞાામાં આત્મત્વ માનવાના પ્રસ`ગ આવશે કારણ કે તાદૃશપ્રસંગના નિવારણ' માટે નિયત એક ઘટાદિ વિષયક વિજ્ઞાનમાં આત્મત્વ માનવા માટે કોઈ જ વિનિગમક નથી. પિ તે તે જીવામાં જે જે ઘટાદિ વિષયક વિજ્ઞાન અનુભવ સિદ્ધ છે. તે તે જીવના તે તે વિજ્ઞાનમાં તત્તદાત્મત્વની કલ્પના કરાય છે. તેથી અનુભવના આધારે નિયત 'એક ઘટાદિ વિષયક વિજ્ઞાનને આત્મા માનવામાં વિનિગમના વિરહ નથી. પરંતુ આત્માને આ રીતે નિત્ય વિજ્ઞાન સ્વરૂપ માનીએ તા જ્ઞાનમાં જેવી રીતે સવિષયક વના અનુભવ થવાથી ઘટાદિ વિષયક જ્ઞાન કહેવાય છે, તેવી રીતે ઘટાદિ વિષયક આત્મા આ રીતે આત્મામાં પણ સવિષયકત્વના અનુભવના પ્રસ ́ગ આવશે. પૂર્વે જ જણાવ્યુ
