________________
વેદાંત અને સ્વાવાદ દર્શન
પનાલાલ જગજીવનદાસ ગાંધી વેદાંતના પદાર્થોને સ્વાદુવાદ દર્શન કલાથી જે ઉકેલતા આવડે તે તે બીજું જૈનદર્શન છે. વેદાંત દર્શનનું અદ્વૈત જૈનદર્શનના કેવલજ્ઞાન અને સિદ્ધત્વમાં ઘટે છે.
યોગસૂત્રને .. “નિત્યારુરિ કુણાનાત્મકુ નિત્યશુરિ સુવાતિર વિ...” એ ક દ્વારા અનિત્યમાં નિત્ય બુદ્ધિ, અશુચિમાં શુચિ બુદ્ધિ, દુઃખમાં સુખ બુદ્ધિ અને અનામ (જડ)માં આત્મ (ચેતન) બુદ્ધિ –ને જે વિદ્યા-માયા-અમૃત અજ્ઞાનતમ આદિ શબ્દથી વેદાંતમાં ઓળખાવેલ છે. એને જ મિથ્યાત્વ–મેહ-મૂઢતા આદિ શબ્દથી જૈનદર્શને ઓળખાવેલ છે.
જૈનદર્શનના દ ગુણસ્થાનકની સામે વેદાંતે શુભેચ્છા વિચારણા – તનમાનસરા – સત્વાપત્તિ – સંસક્તિ – પદાર્થ ભાવિની અને તુરીયા એજ્ઞાનની સાત ભૂમિકાઓથી વિકાસનાં પગથિયાં જણાવેલ છે. તુરીયાવસ્થાથી કેવળજ્ઞાન સમજાવેલ છે.
કર્મના રસબંધના જૈનદર્શને ચાર ભેદ પૃષ્ટ, બદ્ધ નિઘત અને નિકાચિત પાડ્યા છે. જ્યારે વેદાંત તેને ત્રણ પ્રકાર નિવાર્ય, દુનિવાર્ય અને અનિવાર્યમાં વિભાજે છે. જૈનદર્શનના ઘાતિકર્મ અને અઘાતિકર્મને અનુક્રમે વાસના અને પ્રારબ્ધ કર્મ તરીકે ઓળખાવે છે. ક્ષાયિક સમકિત અને લાપસમિક સમક્તિને કૃતોપતિ અને અકૃતોપારિતથી અનુક્રમે વેદાંત ઓળખાવે છે.
