________________
૩૨૮
સાધક છે. જ્ઞાનદર્શન, ચારિત્ર તપ, વીર્ય એ પાંચે સહેદર છે. આમાથી અભેદ એકક્ષેત્રી છે. સ્વયંભૂ અનુત્પન્ન અવિનાશી છે એ પાંચેય શક્તિ આવરાયેલી છે તેને આવરણ ૨હિત કરવાની ક્રિયા તે જ પંચાચાર સેવના. આ પાંચેય શક્તિ સ્વશક્તિ છે એટલે કે પર એવા પુગલની જેમ આવવા જવાના ઉત્પાદવ્યયન, સગ-વિયોગના કે સંકેચવિસ્તારના ધર્મવાળી નથી.
આ પાંચ આચારમાં જ્ઞાનાચાર અને દર્શનાચાર એ બે વિધેયાત્મક (Positive) સાધના છે જ્યારે ચારિત્રચાર અને તપાચાર એ બે નિષેધાત્મક (Negative) સાધના છે. જ્યારે વીચાર એ પ્રત્યેક આચારનું બળ છે. વળી આમાં જ્ઞાનાચાર અને દશનાચાર એ શિક્ષણપ્રધાન અને ફરજિયાત છે જ્યારે ચારિત્રાચાર અને તપાચાર એ મરજિયાત છે જે અભ્યાસટેવ–આદતપ્રધાન છે. ચારિત્રાચાર અને તપાચાર લાદી શકાતા નથી. ફરજિયાત આપી શકતા નથી, તે સંદર્ભમાં મરજિયાત છે. જ્યારે જ્ઞાનાચાર દર્શનાચારની ફરજ પાડી શકાય છે.
ધર્મ અને મોક્ષ પુરુષાર્થનું જ્ઞાન બાળકને પહેલેથી જ ગળથુથીમાં આપી શકાય છે. તેમ કરવાથી બાળકમાં સારાસાર, હેય-ઉપાદેયને વિવેક જાગૃત કરી શકાય છે. એ જ્ઞાનસિંચનથી બાળકો વડીલે-પૂજ્ય પ્રતિ વિનયી બને છે. ધર્મક્રિયા શરૂઆતમાં આપવાની રહેતી નથી. શરૂઆતમાં તે દેવ-ગુરુ-વડીલ આદિ પૂજય પ્રતિને આદર, બહુમાન સકાર, વિનય, નમ્રતા, રાખવાનું અને આ કરાય આ ન કરાય. આ થાય, આ ન થાય, આ સારું કહેવાય, આ નઠારું કહેવાય એ વિવેક બાળકોમાં જાગૃત કરાય છે.
