________________
૩૨૬
થયા પછી જ મમત્વની સિદ્ધિ થાય. અપ્રાપ્તની ઈચ્છા, હેય જ્યારે પ્રતનું મમત્વ હોય. અપ્રાપ્તનું મમત્વ ન કહેવાય. જે ભાવથી ઈછા ને મમત્વ છે તે ભેગભાવ છે. એના અનુભવન અને વેદનમાં જે રસ વેદીએ છે યા તે જે રસ રેડીએ છીએ તેનું જ નામ આસક્તિ!
આવી રીતે ઈચ્છા-મમત્વ–આસકિતને પણ ચક ચાલ્યા કરે છે. તે જીવ માત્રને અંતરમાં નિરીક્ષણ કરી શાધન કરવા જેવું છે.
આમ વેદકતાની અપેક્ષાએ તપ જ્ઞાનગુણ અંતર્ગત છે.
એ જ પ્રમાણે વીર્ય એ પણ જ્ઞાન અંતર્ગત જ છે. કેમકે ઉપર જણાવેલ દર્શન જ્ઞાન ચારિત્ર–તપમાં રહેલ તીવ્રતા અને મંદતા તેનું જ નામ વિર્ય! દરેક જીવને એ સ્વાનુભવ છે કે ઈચ્છા આદિમાં તીવ્રતા મંદતા હોય છે અને તેની પ્રાપ્તિની પ્રવૃત્તિમાં તથા ઉપગમાં પણ તીવ્રતા–મંદતા હોય છે. અહીં કોઈને પ્રશ્ન એ પણ ઉદ્ભવે કે ચારિત્ર અને વીર્યમાં શું તફાવત? ચારિત્ર એ ક્રિયારૂપ છે. તે પ્રવૃત્તિ છે. દષ્ટાંતમાં ચાલવાની ક્રિયામાં ચાલવું તે ક્રિયા છે જ્યારે ચાલમાં જે ગતિ છે તેને વેગ-ઝડપ તે વીર્ય છે.
મન-વચન-કાયાની ક્રિયા એ આચાર છે. આચાર સદ અને અસત્ ઉભય ભેદે હોય. અસત્ આચાર અનાચાર કે દુરાચાર હોઈ શકે છે. સ૬ આચાર સદાચાર તરીકે ઓળખાય છે. એમાંય જીવની પિતાની પાંચ શક્તિની સાથે સંકળાયેલ આચાર પંચાચાર તરીકે જૈન દર્શનમાં ઓળખાય. છે જીવની જે પાંચ શક્તિ છે તે તેના જ્ઞાન-દર્શન–ચારિત્ર
