________________
૩૧૯ અર્થ પણ એવા કરવા જોઈએ કે તે સર્વ ને લાગુ પડી શકે અને તે જ તે લક્ષણે પ્રમાણ કરે છે જેના વડે - અજીવથી જીવ જુદો તારવી શકાય.
ટૂંકમાં લક્ષણ એ જીવન જીવત્ત્વનું ચૈતન્ય ચિહન છે અથવા તે કહે કે જીવના જીવ હોવાપણાની નિશાની યા ઓળખ છે.
શાસ્ત્રમાં જવના લક્ષણે છ જણાવેલ છે. (૧) દર્શન (૨) જ્ઞાન (૩) ચારિત્ર (૪) તપ (૫) વીર્ય અને (૬) ઉપગ.
આ છ લક્ષણના નિશ્ચયથી અર્થ કરવા જોઈએ. જે જીવમાત્રને એકેન્દ્રિયથી લઈ સંગ્નિ પંચેન્દ્રિય યાવત સિદ્ધ પરમાત્મા સુધી લાગુ પડવા જોઈએ. વળી એમાં જીવન વિકાસ અનુસાર જે પ્રમાણેને શબ્દનો અર્થ થાય તે પ્રમાણે ઘટાવવું જોઈએ.
પાંચે અરિતકામાં જીવ જ એ છે કે જેના સ્વરૂપ - લક્ષણો અનાદિકાળથી જેમ સેનાની ખાણમાં સેનાના કણે માટીથી મળી મલિન થયા છે તેમ પુદગલની સાથે ભળી પુદ્ગલ સાથેના બદ્ધ સંબંધથી જીવના સ્વરૂપ લક્ષણો મલિન થયેલ છે. જેથી કરીને જ સ્વરૂપથી આનંદ સ્વરૂપ એ જીવ દુઃખી છે.
જેમ વ્યવહારમાં એક ગમે તેવું કિંમતી કપડું ફાટેલું અથવા તો માતા જેવું ગંદુ હોય તે તે આપણને અપ્રિય થઈ પડે છે તેમ સ્વરૂપ લક્ષણોની મલિનતા જીવને દુઃખરૂપ છે કારણ કે આ મલિનતાને અંગે જીવના લક્ષણ સ્વરૂપનું મૂળ અવિનાશી સ્વયંભૂ, સ્વાધીન, અવિકારી, પૂર્ણ, અવ્યાબાધ, અનંત રસરૂપ, અને અનંત શકિતરૂપ છે તે
