________________
૨૮૫
(૭) એવભૂતનય - આ નય કહે છે કે જે ભૂતપત્તિભેદથી અર્થભેદ માનવામાં આવે તો એમ પણ માનવું જોઈએ કે જ્યારે ચૂતપરિસિદ્ધ અર્થ ઘટતે હેય ત્યારે જ તે શબ્દને અર્થ સ્વીકારે અને તે શબ્દ વડે એ અર્થનું કથન કરવું અન્ય નહિ.
આ કલપના પ્રમાણે રાજચિહુનેથી શોભવાની ચેગ્યતા ધરાવવી, અને મનુષ્યરક્ષણની જવાબદારી રાખવી એટલું જ “રાજા” કે “નૃપ” કહેવડાવવા માટે પર્યાપ્ત નથી. પરંતુ તેથી આગળ વધી જ્યારે ખરેખર રાજચિહનેથી શેણિતપણું વિદ્યમાન હોય ત્યારે જ અને ત્યાં સુધી જ રાજા કહેવડાવી શકાય અને એ જ પ્રમાણે પ્રજાનું-મનુષ્યનું રક્ષણ કરાતું હોય ત્યારે જે અને તેટલી જ વાર નૃપ કહેવડાવી શકાય. સેવાકાર્ય ચાલુ હોય ત્યારે જ અને તેટલી જ વાર પૂરતું સેવા કરનારને સેવક કહેવાય, અન્યથા નહિ.
આ પ્રમાણે જ્યારે વાસ્તવિક કામ થતું હોય ત્યારે જ અને તેટલી જ વાર તેને લગતું વિશેષ્ય નામ કે વિશેષણ વાપરી શકાય એવું એવભૂતનય માને છે. કિયાના અભાવમાં તે શબ્દને એવંભૂત અગ્રેજ્ય લેખે છે.
એવંભૂતનયનું સચોટ ઉદાહરણ રાજ્ય વ્યવહારમાં સરકારી વ્યવહારમાં જોવામાં આવે છે કે...રાજ કર્મચારી સરકારી કર્મચારી જ્યાં સુધી પોતાની ફરજ ઉપર (on duty) હોય છે ત્યાં સુધી તે સમય પૂરતું જ તેને સરકારી સંરક્ષણ મળે છે, અન્યથા નહિ.
આમ એવંભૂતનય અંતિમ પરિણામ, આત્યંતિક
