________________
૨૮૩
જેમ જ્ઞાન માટે શબ્દની જરૂર છે તેમ ભાગ માટે પણ શબ્દની જરૂર છે. વ્યવહાર શબ્દનયથી કરાય છે. જે પદાર્થ, જેની પૂતિ કરે છે તે પદાર્થ તેનાથી વિશેષ અને આગળ કહેવાય. ઋજુસૂત્ર નય વર્તમાનકાળના ભોગ વેદનની અપેક્ષાએ છે. એમાં શબ્દેનય વધારે પૂર્તિ-સ્પષ્ટતા કરે છે. શબ્દનય, ઋજુસૂત્રનયથી વધારે ચાસ-નિશ્ચિત અને સૂક્ષ્મ Accurate છે. ઉદાહરણ તરીકે ચીપિયા લાવવા કહેવું તે ઋજુસૂત્રનય છે પરંતુ ‘ કાલસા પકડવાના ચીપિયા લાવ!' છે; કે ‘ હીરા છાંટવાના ચીપિયે લાવ! એમ કહેવું તે શબ્દનય છે.
'
(૬) સમભિરૂઢનય : –
આ નયની દૃષ્ટિમાં પ્રત્યેક શબ્દના અર્થ જુદા જુદ છે. ‘શબ્દનયે” કાળ, લિંગ આદિના ભેદથી અર્થભેદ માન્યા પણ કાળ આદિને ભેદ ન હેાવા છતાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ પર્યાયવાચી શબ્દોમાં અથ ભેદ નથી માન્યેા. જ્યારે સમણિ રૂઢનય તા શબ્દભેદે અભેદ માને છે. શબ્દ ફરે એટલે અથ ફરે. જેમ કે રાજા નૃપ, ભૂપતિ, સમ્રાટ, ચક્રવતી આદિ રાજા. એવા એકા વાચી મનાતા પર્યાય શબ્દોને પણ એમની શબ્દ દ્યૂતપત્તિ પ્રમાણે જુદા જુદા અથ ક૨ે છે. સમભિનય જણાવે છે કે રાજચિહ્નાથી રાજે (શે।ભે ) તે ‘રાજા' અથવા રાજી રાખે તે ‘રાજા.’ માણસાનું રક્ષણ કરે તે ‘નૃપ. ’પૃથ્વીનું પાલન, પોષણ, રક્ષણ કરે તે ૮ ભૂપતિ.’ સામ્રાજયના ધણી તે સમ્રાટ, છ ખ’ડના માલિક અને ચક્ર ધારણ કરેલ છે તે ચક્રવતી અથવા તેા છ ચે ખડ ઉપર જેનું શાસનચક્ર ચાલે છે તે ચક્રવતી. એ જ પ્રમાણે ઈન્દ્રિયાને કૃષ કરનાર ઋષિ, આત્માની યત્ના કરનાર યતિ,
