________________
૨૬૫
અનિયતના મત ઉપર થયેલ છે. જ્યારે વેદિક દર્શનનું મંડાણ બ્રહ્મ સત્ય જગત મિથ્યા એ નિત્યતાના મત ઉપર નકકી થયેલ છે વાસ્તવિક તો જગત જૈનદર્શને જણાવ્યા મુજબ નિત્યાનિત્ય ઉભય છે. પ્રવાહથી અનાદિ અનંત હોઈ તે નિત્ય છે. ઘટના બનાવથી સાદિ સાન્ત હોઈ તે અનિત્ય છે, પરંતુ વીતરાગતાની પ્રાપ્તિ સાધક કરવા ધારે તો બૌદ્ધદર્શનના અનિત્યવાદથી પણ કરી શકે છે અને વૈદિક દર્શનના નિત્યવાદથી પણ કરી શકે છે. સાધકને મતલબ વીતરાગતા પ્રાપ્ત કરવાથી છે. વીતરાગતા પ્રાપ્ત થાય તે સર્વજ્ઞતા અને નિર્વિકલતાની પ્રાપ્તિ થાય અને પરમાત્મા બનાય. વસ્તુના વિનાશી અર્થાત્ અનિત્ય-સ્વરૂપને લક્ષમાં લઈ વિનાશને જ દુઃખરૂપ સમજીએ અને તે પ્રત્યે વૈરાગ્ય કેળવી તે વિનાશી પદાર્થથી છૂટવાની પર થવાની સાધના સાધક કરી શકે અને વીતરાગ બની શકે.
તે જ પ્રમાણે સાધક વસ્તુના નિત્ય સ્વરૂપને લક્ષમાં લઈ નિત્યતા-અવિનાશીતામાં જ સુખ છે એમ સમજીને નિત્ય સ્વરૂપની પ્રાપ્તિની સાધના કરી સાધક નિત્યથી અમેદ થઈ શકે, અર્થાત્ વીતરાગ બની શકે.
આમાં પ્રથમ વિકલ્પ નિષેધાત્મક છે. જ્યારે બીજે વિકલ્પ વિધેયાત્મક છે. જૈનદર્શનમાં ઉભય વિકલપથી સાધના બતાડી છે. નિત્ય છે તેને નિત્ય સ્વરૂપે બતાડેલ છે. અને અનિત્ય છે તેને અનિત્યતાથી સ્વરૂપે બતાડેલ છે. અનિત્યથી છૂટવા અને નિત્યથી જોડાવા જણાવેલ છે. “સ્વમાં વશ અને પરથી ખસ” અને “સ્વને ભજને પરને તજ, એ આ સંદર્ભમાં જ ફરમાવેલ છે સ્વભાવ સ્વ છે તે અવિનાશી છે. આવવા જવાના સ્વભાવવાળું નથી. જ્યારે પર છે તે વિનાશી છે એને સંયોગ પણ છે અને વિગ પગ છે. પર આવવા
