________________
સ્વરૂપમ ત્ર
પન્નાલાલ જગજીવનદાસ ગાંધી
આત્મામાં અહંકાર અને આસિત એ એમેટા દોષ છે. પ્રજાના ગુણ જોવાથી અને પેાતાના દોષ તપાસવાથી અહંકાર અને આસકિત દૂર થાય છે. નમસ્કાર એ બીજાના ગુણે ગ્રહણ કરવાની અને પાતામાં રહેલાં દોષ! દૂર કરવાની ક્રિયા છે. નમસ્કારથી સમુદ્ધિના વિકાસ થાય છે અને બુદ્ધિના વિકાસથી સદ્ગતિ હસ્તકમલવત્ બને છે.
જેટલે અહંકાર એટલે સત્યનુ પાલન ઓછુ. અને જેટલું સત્યનું પાલન એન્ડ્રુ એટલી અનેક દોષમાં દઢતા વધુ અર્થાત્ કામ, ક્રોધ, લેાભનું બળ વધારે નમસ્કારથી વાણીની કઠોરતા અને બુદ્ધિની દુષ્ટતા નાશ પામે છે એટલુ જ નહિ પણ મનની કામળતા-નમ્રતા, ઉદારતા અને સજ્જનતાના ગુણ વિકસિત થાય છે.
મનનું બળ મંત્રથી વિકસે છે ‘મન’ એટલે વિચારવુ અને ‘ત્ર’ એટલે રક્ષણ કરવું'. મન + ત્ર = મંત્ર આમ મંત્ર શબ્દના અર્થ વિચારનું રક્ષણ થાય છે. વિયારનું રક્ષણ કરવુ એટલે વિચારને-વિકલ્પને શિવસ`કલ્પરૂપ બનાવવા અથવા શુભ સાત્વિક ભાવ સ્વરૂપ બનાવવા.
મત્રામાં સૌથી શ્રેષ્ઠ મંત્ર ‘નમસ્કાર મહામત્ર' છે. કેમકે તે જીવ માત્રના સત્ય, સાધ્ય અને સાધક સ્વરૂપને કહેનારા, મજાવનારા, જાગૃત કરનારા તેમજ સત્ય સ્વરૂપમાં લાવનારા મને તે મય, અનાવનારા મંત્ર છે, માટે જ તેને ‘પરમ ઇષ્ટ તંત્ર’ યા તેા ‘સ્વરૂપ મંત્ર’ કહ્યો છે.
