________________
૧૮૮
નિમિાકારણ એ ‘પર' છે જયારે ઉપાદાનકારણ ‘સ્વ’ છે, એટલે કે નિમિત્ત અને ઉપાદાનકારણમાં ભેદ છે. જયારે ઉપાદાન અને અસાધારણ કારણ્ ઉભય સ્વ’ છે અને તેથી ભેદ્યરૂપ નથી તેમ જ વિધેયાત્મક (Positive) છે તેથી વિપરીત અપેક્ષા અને નિમિત્તકારણ ઉભય પર હાવાથી નિષેધાત્મક (Negative) છે. મૂળ આધાર કારણ એટલે ઉપાદાનકારણ અને તેની વચલી વિકાસ અવસ્થાએ તે અસાધારણકાર ણ.
અપેક્ષા નિમિત્ત-અસાધારણ અને ઉપાદાન કારણથી જે કાય થાય તે વડે આકારે આત્માના ઉપયેગને અર્થાત્ ઉપાદાનને આપવાના છે અને હું કે પુદ્ગલને જેમ દડ, ચક્ર, પાણી અને હસ્તચ એ ચાર વડે જે આકાર આપવાના છે તે માટીને અને નહિ કે હસ્તઢયના માલિક ભારને, કુ
સ્વક્ષેત્ર, સ્વગુણ પર્યાયરૂપે જે હાય તે નિશ્ચય કહેવાય તેથી અસાધારણ અને ઉપાદાનકારણ સ્વક્ષેત્રે હાવાથી તે નિશ્ચય રૂપ છે. અપેક્ષાકારણ અને નિમિત્તાકારણ પરદ્રવ્ય છે અને પરક્ષેત્રે છે તેથી તે વ્યવહારરૂપ છે.
અપેક્ષાકારણે મળ્યા બાદ નિમિત્ત કારણને મેળવવા અને તેનાથી અસાધારણ અને ઉપાદાન કારણને કેળવવાના હાય છે. તેમ કરશું તે જ પાર ઉતરશુ. અન્યથા મળેલાં અપેક્ષા અને નિમિત્તકારણ પણ ચાલ્યા જશે અને સ્થિતિ ઘાંચીની ઘાણીના બળદ જેવી થશે.
જેટલી નિમિત્ત ઉપર આપણી સૃષ્ટિ છે તેટલી આપણા ઉપાદાન ઉપર આપણી દ્રષ્ટિ નમી. નિમિત્તે ઉપરની દૃષ્ટિ નિમિત્ત ન મળે ત્યાં સુધી રાખવાની હોય છે જ્યારે ઉપાદાન
