________________
૧૮૨
દ્રવ્ય અભેદ થઈ જાય છે. સાધક અવસ્થામાં, વિકાસકામમાં ઉપાદાનને વિકાસ જે ભેદરૂપ દેખાય છે તે સાધ્ય અવસ્થામાં અભેદ થઈ જાય છે. અંતિમ કાર્યની કૃતિ અને કારણની સમાપ્તિથી જે કૃતકૃત્યાવસ્થાની અર્થાત્ પરમાત્મપદની પ્રાપ્તિ થાય છે ત્યારે ગુણ અને ગુણ અભેદ થાય છે. પછી અપેક્ષા કારણ અને નિમિત્તકરણ મેક્ષ પ્રાપ્ત થયે રહેતા નથી કેમ કે તે ઉલય “પર” દ્રવ્ય હોવાથી ભેદરૂપ છે જેથી છૂટાં પડી જાય છે.
સમષ્ટિ વિશ્વમાં તેમ જ ક્ષમાર્ગની સાધનામાં એ ચાર સાઘના કારણેનું સંચાલન છે જે માટીને અપાત ઘટાકાર અને ઘઉંમાંથી બનાવાતી રોટલીના દષ્ટાંતથી સ્પષ્ટ સમજી શકાય છે. માટીને અપાતા ઘરાકારમાં ખુલે આકાશ, અને ભૂમિ અપેક્ષા કારણ છે. દંડ. ચકાદિ કરણ નિમિત્ત કારણ છે. જ્યારે કુંભાર ક્તનિમિત્ત કારણ છે અને માટી ઉપાદાન કારણ છે તે જ પ્રમાણે માટીને. પિs ઘટકારને પ્રાપ્ત કરે ત્યાં સુધીના વચલા અકરે. જેને શાસ્ત્રીય ભાષામાં સ્થાન, મેષ કપાલ, કુશળ વિગેરે પર્યાથી ઓળખવામાં આવે છે તે અસાધારણ કારણ છે. તેમ ઘઉંની રોટલીમાં લાર, કણિક અને કણિકના લુવા વગેરે અવસ્થા તૈયાર થયેલી રોટલી રેલીની પૂર્વ અવસ્થાએ અસાધારણ કારણ કહેવાય છે. જ્યારે ઘઉં એ ઉપાદાન કારણ છે.
અપેક્ષાકાર ણમાં અગાઉ જણાવ્યા મુજબ પૂર્વકૃત કર્મ છે. જ્યારે નિમિત્ત કારણમાં જીવનું સમ્યક કતપણું છે. કેમકે દેવને ઈષ્ટરૂપે સ્વીકારવા–સ્થાપવામાં, ગુણજનને ગુરૂ પદે સ્થાપવામાં તથા ધાર્મિક, સુજન, સંત સમાગમ
