________________
ચાર નિક્ષેપ
આખું ય જગત નામ રૂપાત્મક અને દ્રવ્ય ભાવાત્મક છે. અર્થાત્ જગત આખું ચ શબ્દાનુરક્ત અને દશ્યાનુરક્ત છે.
નામને સંબંધ શબ્દ સાથે છે અને રૂપ-દશ્યને સંબંધ વર્ણ (રંગ) અને સંસ્થાન (પિંડાકૃતિ-આકાર,) સાથે છે. વળી શબ્દને સંબંધ શ્રવણેન્દ્રિય સાથે છે. જ્યારે રૂપદયને સંબંધ ચક્ષુરેન્દ્રિય સાથે છે. આ બે ઈન્દ્રિયની પ્રાપ્તિથી જ સંગ્નિ પંચેન્દ્રિય મનુષ્યપણાની પૂર્ણતા છે. આ બે ઈન્દ્રિયેને જ્ઞાનેન્દ્રિય કહેવાય છે અને ઈન્દ્રિય પ્રાપ્તિના ક્રમમાં શ્રવણેન્દ્રિયની પ્રાપ્તિથી જ પૂર્ણ પંચેન્દ્રિય. પણાની પ્રાપ્તિ છે.
દશ્ય જગત આંખથી દેખાય છે અને એના નામ આદિ સાંભળવા દ્વારા તેની વિશેષ ઓળખ થાય છે અથવા તે પ્રથમ નામથી જાણ્યા બાદ આગળ વતુ અગર વ્યક્તિને સંબંધ સ્થપાય છે. વર્તમાન સમયના યાંત્રિક યુગમાં તે દરશ્ય-શ્રાવ્ય Audio–Vision નું વિશેષ મહત્વ છે.
દષ્ટિ, દશ્ય વિનાની નથી પછી તે બંધ હોય કે ઉઘાડી, તેમ વસ્તુ કે વ્યક્તિ નામવિહેણી નથી. જગત આખા પ્રત્યેક જીવન વ્યવહાર જ એ પ્રમાણે છે. જે જીવનને વ્યવહાર છે તેમાંથી જ સાધ્ય પ્રાપ્તિ માટેના સાધનનું નિર્માણ થાય છે. સાધ્યની પ્રાપ્તિ માટે સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરીશું.
