________________
૧૭૯ અર્ધનારા સંઘયણ, કિલિકા અને સેવા અથવા છેવટનું સંઘયણ, વજીષભનારાચ સંઘયણ, એ શારિરીક બળની પરાકાષ્ઠા છે. શરીરના હાડકાની દઢતા અને બળ, મનનાં વિકાસ તથા મનોબળ માટે સહાયક છે જેમ આપણે વ્યવહારમાં પ્રત્યક્ષ અનુભવ કરીએ છીએ કે આપણા નિર્બળ સંઘયણને અંગે ભલભલાં કહેવાતાં ખેરખાં શરીરની નિર્બળ તાએ મનથી દીન હીન બની જાય છે) ની પ્રાપ્તિ, મોક્ષ પ્રાપ્તિની અપેક્ષા જેને છે તેને આવશ્યક છે. કેમકે કમભૂમિ, દુ:ખમ-સુખમ નામને ચોથે આરે અથવા મહાવિદેડ ક્ષેત્ર કે જ્યાં સદા મેક્ષપ્રાપ્તિને અનુકૂળ કાળ છે, આર્યક્ષેત્ર, આર્યજાતિ, ઉચ્ચગૌત્ર, સંજ્ઞ પંચેન્દ્રિય મનુષ્યભવ તથા વજaષભનારા સંઘયણ એ મેક્ષપ્રાપ્તિ માટે અપેક્ષિત છે અને તેથી જ તે સર્વેને અપેક્ષા કારણમાં ગણાવેલ છે.
આવા પ્રકારને મોક્ષની પ્રાપ્તિને અનુકુળ મનુષ્યભવ મળ એ જૈન દર્શનમાં જણાવેલ દશ દષ્ટાંતે સુલભ અર્થાત્ અત્યંત દુર્લભ છે. મહાપુણદયે કરીને એની જીવને પ્રાપ્તિ થાય છે.
(૨) નિમિત્તકારણ -નિમિત્તકારને વ્યાપાર હોય છે, અને તેને બહારથી મેળવવાં પડે છે. ત્યાં તે તથા પ્રકારને યોગ હોય તે ચોગાનુયોગ એવાં નિમિત્ત આવી મળે છે. નિમિત્તકારણમાં આત્માનું કર્તાપણું છે. વળી નિમિત્ત બે પ્રકારનાં છે. એક તે જડ નિમિત્ત એટલે કે ચરવળે–એવોમુહપતી કટાસણું આસન-મંદિર-ગ્રંથ આદિ ઉપકરણે જેને ક્ષણનિમિત્ત કહેવાય છે. બીજાં ચેતન નિમિત્ત છે જે દેવપુરુ-સાધર્મિક આદિ છે જેને કર્તા નિમિત્ત કહેવાય છે, અને તે આપણાથી ભિન્નક્ષેત્રે હોય છે.
