________________
૪૬
૧. જ્ઞાનાવરણ
૨. દશનાવરણુ ૩. વેદનીય
૪. માહનીય
જૈન દૃષ્ટિએ કમ
૫. આયુષ્ય
૬. નામ
૭. ગાત્ર
૮. અતરાય
જ્ઞાનાવરણ-દર્શનાવરણુ
પ્રથમ જ્ઞાન શું તે વિચારીએ. જેના દ્વારા વસ્તુને જાણીએ, જેના દ્વારા વસ્તુના વિશેષ ધર્મોનું જ્ઞાન થાય તે જ્ઞાન. દાખલા તરીકે, ‘આ ગાય છે’, ‘આ ભેંસ છે’, ‘આ પુસ્તક છે,' આ ઘેાડા છે,' એ જ્ઞાન છે. આત્માના જ્ઞાનસ્વભાવ ઉપર મિથ્યાત્વ વગેરેને લઈને કર્મ પુદ્ગલાનું જે આવરણ આવે, એના ઉપર જે આચ્છાદન થાય તે જ્ઞાનાવરણ. સૂર્યના પ્રકાશ કે દીવાના પ્રકાશની આડો પડદો ધરવામાં કેકરવામાં આવે તે તે પ્રકાશનું આવરણ કરે. એવા એક, મે, ચાર કે વધારે આંતરા કરતા જઈએ તેમ તેમ સૂર્યના પ્રકાશ કે દીવાનું તેજ મંદ મંદતર થતુ જાય છે. ઘરમાં બેસી મારાં બંધ કરીએ તે સૂર્યના પ્રકાશ આછા થતા જાય છે. જ્ઞાનને આવરણ કરનાર કર્મોને જ્ઞાનાવરણીય ક કહેવામાં આવે છે. ઉપર ક્રમ બંધનના હેતુમાં મિથ્યાત્વને જણાવ્યું, તેના મેળાપે જીવના વ્યાપારે આકષ ણુ કરેલી કર્મવા માંહેના વિશિષ્ટ પુગળસમૂહ તે આવરણ. જ્ઞાનનું અર્થાત્ વિશેષ . મધનું આચ્છાદન કરે તે જ્ઞાનાવરણ. જ્ઞાનાવરણુ કર્મબંધન મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય કે ચૈત્રના કારણે થાય. તે થાય એટલે જ્ઞાનના ઝગઝગતા પ્રકાશ આડે એક, એ, પાંચ, પચાસ, સેંકડા ઝીણા જાડા પડદા નખાતા જાય છે અને તે પડદાને કારણે જ્ઞાનના પ્રકાશ અંદર હાવા છતાં બહાર પ્રગટ થતા નથી કે આઠે પ્રગટ થાય છે.
જ્ઞાન-દર્શનના તફાવત
જે પૌલિક ક વ ણા ચેતન સાથે લાગે છે તે પૈકી કેટલીક જ્ઞાનાવરણ તરીકે પરિણમે છે. એને પડદા કહેવાથી એને
