________________
૨૨
પાંચ કારણે સરળ અને કારગત નીવડે છે. માટે કર્મના પિતા અને કાળ તથા સ્વભાવ ઉપર પણ વિજય મેળવનાર ઉદ્યમ જ ખરું કારણ છે. ઉદ્યમથી વગર કાળે આંબા (કેરી) નીપજાવી શકાય છે. ઉદ્યમથી સ્વભાવ પલટાવી શકાય છે. ઉદ્યમથી કર્મને પણ ફેરવી શકાય છે. કર્મમાં સંવર્તન, અપવર્તન વગેરે ઉદ્યમથી બની શકે છે અને કર્મથી ન બને તે તેના ઉપર પગ દાબીને ઉદ્યમ નીપજાવી શકે છે. માટે ઉદ્યમ જ એકલું અને સાચું કારણ છે.સમાધાન-સમન્વય
આ દરેક કારણવાદીએ પિતાપિતાની હકીક્ત રજૂ કરી. પ્રત્યેકને સાંભળતાં તેની વાત અને દલીલ સાચી લાગે તેવું છે. પ્રાસંગિક હકીકત તરીકે અહીં નયવાદનું રહસ્ય પ્રાપ્ત થાય છે અને
ખ્યાલમાં આવે છે. પિતા પોતાના દષ્ટિબિંદુથી તેટલા પૂરતે દરેક કારણવાદી સાચે છે. પણ પ્રમાણસત્ય કે સંપૂર્ણ સત્ય છે અને કાંતવાદમાં છે, સ્યાદ્વાદમાં છે, અને આંખ ઊઘાડી રાખીને વિચાર કરવામાં છે. એને મહિમા હવે બરાબર ખ્યાલમાં આવશે. જરા વિચાર કરવા યોગ્ય આ સમાધાન છે. અને જૈન તત્વજ્ઞાનને સમજવાની ચાવી આ અનેકાંતવાદને સમજવામાં પ્રાપ્ત થાય છે. - પાંચે કારણે મળે ત્યારે જ કોઈ પણ કાર્ય નીપજે છે. પાંચમાંનું એક પણ ઓછું હોય તે કેઈ કાર્ય નીપજી શક્યું નથી. પાંચ આંગળી એકઠી થાય ત્યારે હાથ થાય છે. કરતળને માટે પાંચે આંગળીઓ એકબીજાને લાગી રહે છે. અને એમાં કેઈ નાનીમેટી હોય અથવા કેઈને પ્રાધાન્ય આપવાનું મનમાં કઈ કઈ પ્રસંગે લાગે પણ ખરું, પણ પાંચ આંગળીએ જ પંચે થાય છે. લશ્કરમાં લડનારા હોય, ગોલંદાજે હય, ઘેડેસ્વારે હોય, પગ
પ્યાદા હોય, તીરંદાજે હોય, એ સર્વ મળીને લશ્કર થાય છે. અને વિજય સર્વના સમુચ્ચયને–સેનાને મળે છે. આમ એમાં લડાયક અસબાબ લઈ આવનાર કે ઘેડાના ખાસદારથી માંડી સેનાપતિ
