________________
૧૪
જૈન દષ્ટિએ કમ દહીં થાય, મેળવણ નાંખતાવેત જ દહીં નીપજે નહિ. ઝાડ પર ફળ અમુક વખત ગયા પછી જ પાકે. ઝાડ પરથી ઉતાર્યા પછી અમુક દિવસ જાય ત્યારે જ કેરી પાકે. અમુક સમય જાય ત્યાર પછી જ વસ્તુ સ્વતઃ ઢીલી પડવા માંડે, પછી અમુક વખત થાય ત્યારે એ છૂટી પડી જાય, પછી અમુક વખત જાય એટલે એ ખાખ થઈ જાય.
અમુક ઋતુમાં જ કેરી (આખા) તૈયાર થાય. પરવર મા સામાં જ થાય, બાજરો માસામાં જ થાય. ઘઉં, ચણ શિયાળામાં જ તૈયાર થાય. મસંબી, અંજીર શિયાળામાં જ આવે. એટલે કાળ જ કારણ થઈ શકે છે. અને તુ છ થાય છે તે શું બતાવે છે? વરસાદ માસામાં આવે, ગરમી-તડકે ઉનાળામાં આવે, શિયાળામાં ઠંડી પડે. દરેક દેશના હવામાન જુદા હોય, પણ ત્યાં કાળને નિયમ તે હેય છે. વિલાયતમાં ચાર જતુ તિપિતાના વખતે સિદ્ધ થાય છે. ઓકટોબર-નવેમ્બરમાં પાનખર, ડિસેમ્બરથી માર્ચ સુધી શિયાળે, એપ્રિલ–એમાં વસંત અને ત્યારબાદ ઉનાળે. ભારતવર્ષમાં વસંત, ગ્રીષ્મ, વર્ષા, શરદ, શિશિર અને હેમંત એ પ્રમાણેની છ ઋતુઓ એને કાળક્રમે આવે છે. .
અને દિવસ અને રાત શું બતાવે છે? દિવસ બાદ રાત થાય અને રાત પછી દિવસ આવે. અમુક વખત થાય ત્યારે જ સૂર્ય ઊગે છે અને સવાર, સાંજ, સંધ્યા એ સર્વ કાળને આધારે જ થાય છે. માણસ બાળક, યુવાન, વૃદ્ધ કાળ પ્રમાણે જ થાય છે. બાળપણમાં રખડે છે, યુવાવસ્થામાં વિલાસ કરે છે, ઘડપણમાં ખખડી જાય છે. એ જ પ્રમાણે વસ્તુઓ સડણ-પડણવિધ્વંસનને અથવા પૂરણગલનને અધીન રહે છે. તેમાં કાળ જ કારણ બને હોય છે.
સતયુગ, ત્રેતા, દ્વાપર, કળિયુગ અથવા ઉત્સર્પિણ, અવસર્પિણી કાળ અને તે તે વખતના ભાવે કાળને આધીન રહી
