________________
જન્મ કેમ થાય છે ? અર્થાત્ દેહત્પત્તિનું કારણ શું છે? આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં ન્યાય-વૈશેષિક દાર્શનિકે જણાવે છે કે પૂર્વ શરીરમાં કરેલાં કર્મોનું ફળ ધર્માધર્મ–જે આત્મામાં સમવાયસંબંધથી રહેલું હોય છે તે–જન્મનું કારણ છે, દેહોત્પત્તિનું કારણ છે. ધર્માધર્મરૂપ અદષ્ટથી પ્રેરિત પંચભૂતેમાંથી દેહ ઉત્પન્ન થાય છે, પંચભૂત સ્વતઃ દેહને ઉત્પન્ન કરતા નથી. (ન્યાયસૂત્ર ૩.૨.૬૦).
અહીં ભૌતિકવાદી કહી શકે કે કેવળ પૃથ્વી, જળ વગેરે પાંચ ભૂતના સંગથી જ શરીર બની જાય છે, તે પછી શરીરેત્પત્તિના નિમિત્તકારણ તરીકે પૂર્વ કર્મ માનવાની શી જરૂર છે? જેમ પુરુષાર્થ કરી વ્યક્તિ ભૂતેમાંથી ઘટ વગેરે બનાવે છે તેમ પુરુષાર્થ કરી સ્ત્રી-પુરુષનું જોડું ભૂતેમાંથી દેહને પેદા કરે છે. સ્ત્રી-પુરુષના યુગલના પુરુષાર્થથી શુક્ર અને શેણિતને સંયોગ થાય છે અને પરિણામે તેમાંથી દેહ ઉત્પન્ન થાય છે. એટલે દેહત્પત્તિમાં પૂર્વકર્મને નિમિત્તકારણ માનવાની આવશ્યકતા જ ક્યાં રહે છે? કર્મનિરપેક્ષ ભૂતેમાંથી જેમ ઘટ વગેરે ઉત્પન્ન થાય છે તેમ કર્મનિરપેક્ષ ભૂતેમાંથી દેહ ઉત્પન્ન થાય છે. (ન્યાયસૂત્ર ૩.૨.૬૧ ભાષ્યસહિત). | ન્યાય-શેષિક ઉત્તર આપે છે કે “ઘટ વગેરે કર્મનિરપેક્ષ ઉત્પન્ન થાય છે એમ જે ભૌતિકવાદીએ દષ્ટાન્તરૂપે કહ્યું તે સાબિત થયેલી વસ્તુ નથી, અને અમને સ્વીકાર્ય પણ નથી. વળી, ઘટ વગેરેની ઉત્પત્તિમાં બીજ અને આહાર નિમિત્ત નથી જ્યારે દેહની ઉત્પત્તિમાં તે બંને નિમિત્ત છે, એટલે ભૌતિકવાદીએ આપેલું દષ્ટાંત વિષમ હોઈ અમને સ્વીકાર્ય નથી. ઉપરાંત, શુક અને શેણિતના સંગથી હમેશાં શરીરત્પત્તિ ( ગર્ભાધાન) થતી નથી. આ ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે શુકશેણિતસંગ શરીરત્પત્તિનું એકમાત્ર . નિરપેક્ષ કારણ નથી. કેઈ બીજી વસ્તુની પણ એમાં અપેક્ષા રહે છે. તે છે પૂર્વકમ. પૂર્વકમ વિના શુકશેણિતગ શરીરેત્પત્તિમાં
