________________
૧૬૨
જૈન દષ્ટિએ કર્મ પગ) તે અશુભનામકર્મને વિપાક છે. શુભ અને અશુભ અનુક્રમે પુણ્યપ્રકૃતિ અને પાપપ્રકૃતિ છે. હેમચંદભાઈના ચહેરા પરથી એમને શુભકર્મને ઉદય દેખાય છે.
(૭) સૌભાગ્ય અને દુર્ભાગ્ય.
જે કર્મના ઉદયથી જ્યાં જાય ત્યાં માન પામે, વગર સેવા કર્યો પણ સ્વજન સંબંધીને ઈષ્ટ લાગે, મિત્રામાં પ્રેમ પામે, રાજ્યમાં સન્માન પામે તે સૌભાગ્યનામકર્મ. કપ્રિયતા એ સૌભાગ્યને વિષય છે. એથી ઊલટું જે કર્મના ઉદયથી કામ કરે તે પણ હડહડ થાય, લેકે તેનાથી દૂર નાસે, અવગુણ ન કર્યો હોય તે પણ નંદિષેણની પેઠે અપમાન પામે એ દુર્ભાગ્યનામકર્મ. સૌભાગ્ય દુર્ભાગ્ય અનુક્રમે શુભ અશુભ પ્રકૃતિ છે. હેમચંદભાઈ સૌભાગ્યવાન છે.
(૮) સુસ્વર અને દુઃસ્વર. '
કોકિલ કે મેના જે સુંદર સ્વર તે સુસ્વર. એની બેલીમાં રસનાં ટીપાં ઝરે, એ ભાષણ કહે તે સ્થિર ચિત્તે જનતા સાંભળે, એ વાર્તા કરે તે લેકે ખસે નહિ, એની વાણીમાં મીઠાશ, ગંભીરતા અને આકર્ષકતા હોય. જે કર્મના ઉદયથી આવું થાય તે સુસ્વરનામકર્મ. દુસ્વર એટલે ખરાબ અવાજ. ગધેડાનું ભૂંકવું, ઊંટનું ગાંગરવું, બિલાડીને ઘુરઘુરાટ, રડતી સૂરત અવાજ, ઘૂવડ વગેરેના અવાજ તે દુઃસ્વર. એની પાસે સંભાષણના વિષય હોય, છતાં એ બોલવા માંડે કે લેકે ઊભા થઈને ચાલતા થાય. જે કર્મના ઉદયથી આવું થાય તે સ્વરનામકર્મ. સુસ્વર પુણ્યપ્રકૃતિ છે, દુઃસ્વર પાપપ્રકૃતિ છે. હેમચંદભાઈની આકર્ષક ભાષામાં સુસ્વરને ઉદય છે. સુસ્વરમાં ગળાની મીઠાશ મુખ્ય ભાગ ભજવે છે.
(૯) આદેય અને અનાદેય.
જે કર્મના ઉદયથી પ્રાણીનું વચન માન્ય કરવા જેવું જ લાગે તે આદેય નામકર્મ. નાતના શેઠ, સંઘના ઉપરી, રાજ્યના અમલદાર જે બેલે તે હાથ નીચેના કે નાતના માણસે કબૂલ કરી લે, સભાના પ્રમુખ સ્થાને બેઠેલ આદેય વચનવાળા ગૂંચવણ વખતે રસ્તે
