________________
કમની ઉત્તર પ્રવૃતિઓ
૧૨૯ પૌગલિક વસ્તુના સંગમાં મનમાં એકાગ્રતા અને સાથે લુબ્ધતા થાય તે રતિ નામને નોકષાય કહેવાય છે. નિમિત્ત મળે કે ન મળે, અકારણ કે નિષ્કારણ, સાંસારિક, પૌગલિક મજા આવે, તે સર્વ રતિ સમજવી.
૩. અરતિ–-ઇંદ્રિયને પ્રતિકૂળ વિષયે મળે ત્યારે ચિત્તમાં ઉગ થાય, મનમાં કકળાટ કે ગ્લાનિ થાય, તે અરતિ નામને નેકષાય છે. કેઈવાર અરતિ માટે કારણે મળે છે, જેવાં કે ખરાબ માણસ ટીકા-નિંદા કરે, વેપારમાં નુકસાની આવે, ઘરના માણસ માંદા પડે કે મરી જાય, આવે વખતે મનમાં જે ઊંચાનીચા થઈ જવાનું બને તે; અને કઈ વાર વગર કારણે અરતિ થાય છે. આજે જાણે કાંઈ ગોઠતું જ નથી એમ લાગે તે અનિમિત્ત કે અકારણ અરતિ. રતિ અને અરતિ બને આર્તધ્યાનનાં કારણ બને છે. અનિષ્ટસંગ અરતિ કરાવે છે. '
૪. શોક-–દન, મોં વાળવાં, છાજિયાં લેવાં, દિલગીરી કરવી, માથાં ફૂટવાં. આ શોક ઘણુંખરું નિમિત્તથી પ્રસંગે થાય છે, કોઈ વાર વગર કારણે પણ થાય છે. ઈષ્ટવિયેગ એનું મુખ્ય કારણ હોય છે.' - પ. ભય-~બીક સનિમિત્ત કે નિનિમિત્ત. એના સાત પ્રકાર બતાવ્યા છે. અધમ કે દુષ્ટ અથવા ભયંકર મનુષ્યને જોઈ ભય લાગે તે ઇલેકભય (૧). ભૂત, પ્રેત, વ્યંતર, ઝેડ વગેરેને મનમાં ભય લાગે તે પરલેકભય, (૨). ચેર પૈસા લૂંટી જશે, ખાતર પાડશે, ઈન્કમટેક્ષ પ્રેફીટેક્ષ ભરવા પડશે, કે કેપીટલ લેવી થશે કે કંટ્રોલે આવશે તેને ભય તે આદાનભય (૩). વીજળી, મોટરગાડીના અકસ્માતને ભય તે અકસ્માતમય (૪). નેકરી જશે, છોકરાં ભૂખે મરશે, ખાવે પીવે ટળી જવાશે એવી ફિકર એ આજીવિકાભય (૫). ઓચિંતુ હાર્ટ ફેલ થઈ જશે, મંદવાડમાંથી સારું નહિ થાય એવી ચિંતા થયા કરે, તે મરણુભય (૬). દુનિયામાં
