________________
જૈન દષ્ટિએ કમ વગરને છે. ધડાકો થયે, કાનને અથડ, અવ્યક્ત જ્ઞાન થયું.. એક સેકંડના લાખથી પણ વધારે ઓછા વખતમાં કાન સાથે તેને સંબંધ થયે, અવ્યક્તપણે સંબંધ થયે તે શ્રોત્રંદ્રિયને વ્યંજનાવગ્રહ અને બેબ ફાટયે એવું અવ્યક્ત જ્ઞાન તે શ્રોત્રંદ્રિયને અર્થાવગ્રહ અથવા મને કોઈએ સાદ કર્યો એવું અવ્યક્ત અસ્પષ્ટ જ્ઞાન તે અવગ્રહ. તે સાદ અમુક મિત્ર કે પુત્રને છે એવી વિચારણા તે શ્રોમેંદ્રિય દ્વારા થતી ઈહા, પછી તે સ્વર તીક્ષણ હેઈ પિતાના પુત્રને છે એ નિર્ણય તે શ્રોત્રંદ્રિયજન્ય અપાય અને એવી રીતે કરેલ નિશ્ચય ધારણ કરી રાખે તે ધારણું.
દૂરથી કેઈપણ પ્રકારનું રૂપ જોયું કે કેઈ આકાર જો. દેખવામાં વસ્તુ અને ઇન્દ્રિયના સન્નિકર્ષની જરૂર પડતી નથી. એટલે એને વ્યંજનાવગ્રહ થતો નથી. હજારો યેજન દૂર રહેલા તારા કે સૂર્ય આંખની નજીક આવ્યા વગર અથવા આંખને તેમની સાથે સંગ થયા વગર દેખી શકાય છે. એટલે પ્રથમ સમયે અર્થાવગ્રહ થયે. પછી તે સ્થાપ્યું છે કે પુરુષ છે તેને વિચાર આવતાં તેને અંગે વિચારણા ચાલે તે ઈડા. તે હાલતે ચાલતું નથી એને
ખ્યાલ આવે તે ચક્ષુરિંદ્રિય દ્વારા થતી ઈહ. પછી તે ચાલતે નથી માટે ઝાડનું સ્થાણુ છે એ અપાય (નિશ્ચય) અને વાતને નિર્ણય ધારી રાખે તે ધારણા. આ ચક્ષુરિંદ્રિય દ્વારા થતા મતિજ્ઞાનને વિષય થયે. એમાં વ્યંજનાવગ્રહ ન હોય.
છેટેથી ગંધ આવી, નાકને ગંધના પરમાણુ સાથે સંબંધ થયે તે વ્યંજનાવગ્રહ. અહીં અવ્યક્ત જ્ઞાન થાય છે. ગંધ છે એટલું જ્ઞાન તે વ્યંજનાવગ્રહ. કાંઈક સુગંધી છે એવું અવ્યક્ત જ્ઞાન તે અર્થાવગ્રહ. એ કસ્તૂરીની કે કપૂરની ગંધ છે એ ઈહા. એ ઠંડી ગંધ છે માટે કપૂરની એ વિચાર તે અપાય અને એ કપૂરની જ છે એ ધારણા. આ સર્વ ઘાણેન્દ્રિય દ્વારા થયેલ મતિજ્ઞાન સમજવું.
