________________
કર્મની આ મૂળપ્રકૃતિ પુણ્યમાં દાન-ત્યાગભાવ, દયાળુતા, સરાગ સંયમ આવે અને ભાવપાપમાં જીવન મલિન પરિણામ આવે. આ પુણ્ય અને પાપ તત્વમાં બાંધેલાં કર્મોના વિપાક અથવા ભેગવટો આવે.
કર્મદળોને આવવાના માર્ગોને આસવતત્વ કહેવામાં આવે છે. તળાવમાં પાણી લાવવા માટે નળ મૂક્યાં હોય છે અથવા ગરનાળું કે નીક કરેલ હોય છે, તે પ્રમાણે જે માર્ગે આત્મામાં કર્મો આવે તેને આસવ કહેવામાં આવે છે. ઉપર મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને પેગ બતાવ્યા તે સર્વ આસવ છે અને તે ઉપરાંત આરંભ– સમારંભને અંગે જે ક્રિયાઓ કરવામાં આવે તે પણ આવે છે. ( નવીન કર્મ આવતાં જે માર્ગેથી રેકાય તેનું સંવરતવ કહે છે. ભાવના ભાવીને, યતિધર્મ પાળીને, પરિષહ સહન કરીને, ચારિત્ર પાળીને આવતાં કર્મોને અટકાવવા તે સંવરતત્વ. તળાવમાં ગરનાળાં હોય તેના દ્વાર બંધ કરી દેવા તે સંવર. જેટલે અંશે ચેતન પિતાના ઉપયોગમાં વર્તે તેટલે અંશે સંવર થાય, તેટલો વખત નવીન કર્મો લાગતાં બંધ થાય છે. નિરુપાધિપણું તે ખરે સંવર. તેનાં સાધનેમાં સમિતિ, ગુપ્તિ, યતિધર્મ, વ્રત અને ચારિત્ર. ભાવનાને સમાવેશ થાય છે. - આત્મા સાથે લાગેલાં કર્મોને નીરસ કરવા તે નિર્જરાતત્વ સંવરતત્વમાં આવતાં કર્મને અટકાવવાની વાત થઈ, પૂર્વકાળમાં લાગેલાં કર્મોને ખપાવી દેવાં અથવા ઓછા રસવાળાં કરવાં તે નિર્જરા. ઈચ્છાએ સહન કરવાથી કે ત્યાગ કરવાથી કર્મ ખપે, ખરે. કે ખલાસ થઈ જાય તે ઐચ્છિક (સકામ) નિર્જરા કહેવાય. અને ઈચ્છા વગર જનાવર પેઠે કષ્ટ સહન કરી હળવા થવાનું બને તે અકામનિર્જરા તપ, સંયમ, સંવરભાવના અને શુદ્ધ ઉપગ તે ખરી ભાવનિરા. - કર્મને આત્મા સાથે સંબંધ થાય તે બંધતત્વ. કર્મના બંધ વખતે જણાવેલ પ્રકૃતિ, સ્થિતિ, રસ અને પ્રદેશ નક્કી થઈ જાય છે. એ ચારે બાબતેને-કર્મબંધના પ્રકારને–અત્ર બંધતત્વમાં
