________________
યોગવિદ્યા
આત્મશક્તિઓનો પૂર્ણ વિકાસ કરનારી ક્રિયા અર્થાત્ આત્મોન્મુખ ચેષ્ટા એટલો જ સમજવો જોઈએ. યોગવિષયક વૈદિક, જૈન અને બૌદ્ધ ગ્રન્થોમાં યોગ, ધ્યાન, સમાધિ આ શબ્દો બહુધા સમાનાર્થક દેખાય છે. દર્શન' શબ્દનો અર્થ
નેત્રજન્ય જ્ઞાન, નિર્વિકલ્પ (નિરાકાર) બોધ, શ્રદ્ધા, મત આદિ અનેક અર્થ ‘દર્શન’ શબ્દના જોવા મળે છે, પરંતુ પ્રસ્તુત વિષયમાં ‘દર્શન’ શબ્દનો અર્થ મત આ એક જ વિવક્ષિત છે. યોગના આવિષ્કારનું શ્રેય
જેટલા દેશ અને જેટલી જાતિઓના આધ્યાત્મિક મહાન પુરુષોની જીવનકથા તથા તેમનું સાહિત્ય ઉપલબ્ધ છે તેને જોનારો કોઈ પણ એ નહિ કહી શકે કે આધ્યાત્મિક વિકાસ અમુક દેશ અને અમુક જાતિનો જ બાપૂકો છે, કેમ કે બધા દેશ અને બધી જાતિઓમાં ન્યૂનાધિક આધ્યાત્મિક વિકાસવાળા મહાત્માઓ થયા હોવાનાં પ્રમાણ મળે છે. યોગનો સંબંધ આધ્યાત્મિક વિકાસ સાથે છે. તેથી સ્પષ્ટ છે કે યોગનું અસ્તિત્વ બધા દેશોમાં અને બધી જાતિઓમાં રહ્યું છે. તથાપિ કોઈ પણ વિચારશીલ મનુષ્ય એ વાતનો ઇનકાર નથી કરી શકતો કે યોગના આવિષ્કારનું યા યોગને પરાકાષ્ઠા સુધી પહોંચાડવાનું શ્રેય ભારતવર્ષ અને આર્યજાતિને જ છે. તેની સાબિતી લેખે મુખ્યપણે ત્રણ વાત રજૂ કરી શકાય – (૧) યોગી, જ્ઞાની, તપસ્વી આદિ આધ્યાત્મિક મહાપુરુષોની બહુલતા, (૨) સાહિત્યના આદર્શની એકરૂપતા અને (૩) લોકરુચિ. ૧. લોર્ડ એવેબરીએ શિક્ષાની જે પૂર્ણ વ્યાખ્યા કરી છે તે આ પ્રકારની છે –
'Education is the harmonious development of all our
faculties.' ૨. શું પ્રેક્ષને – ગણ ૧ હેમચન્દ્ર ધાતુપાઠ ૩. તત્ત્વાર્થશ્લોકવાર્તિક અધ્યાય ૨ સૂત્ર ૯ ૪. એજન, અધ્યાય ૧, સૂત્ર ૨ ૫. ‘ર્શનાનિ પહેવાત્ર' પદર્શનસમુચ્ચય, શ્લોક ૨ વગેરે ૬. ઉદાહરણાર્થ જરથુષ્ટ્ર, ઇશુ, મહમ્મદ આદિ
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
