Page Text
________________
૨૭૮
ક્ષત્રપકાલીન ગુજરાત
વળાંકદાર મરોડ
ક્ષત્રપકાલીન વર્ણના મરોડમાં મુખ્યત્વે સીધી રેખાવાળા મરોડમાં વળાંકની ઉપસ્થિતિ જોવી પ્રાપ્ત થાય છે. વળાંકને કારણે અક્ષરો વધુ ઝડપથી લખાય તેવા અને સુંદર મરોડવાળા હોવાનું જણાય છે. ૩ મો, ૫, , , , , , , ૮ વગેરે જેવા વર્ણ ક્ષત્રપકાલના અંતભાગમાં વળાંકદાર મરોડવાળા થાય છે. મ, ના, 5 અને બના વળાંકદાર મરોડમાં સીધી ઊભી રેખા નીચે તરફ લંબાઈ ડાબી તરફ વળાંક ધારણ કરે છે. માં ક્યારેક મધ્યની આડી રેખાના બંને છેડા નીચે તરફ ઝૂકીને વળાંક લેતા દેખાય છે. જે વર્ણમાં સીધી, આડી, ઊભી કે ત્રાંસી રેખાઓ દ્વારા ખૂણા બને છે તેઓ પણ ગોળ વળાંક અપનાવે છે. કેટલાક વર્ષમાં પૂર્ણપણે સળંગ ગોળ મરોડવાળા જણાય છે. આવા મરોડ સંભવતઃ ચાલુ કલમે (એટલે કે કલમ ઉપાડ્યા વિના) લખાયા હોવાનું કહી શકાય. વળી કેટલાક અક્ષરોની ઊંચાઈ ઘટે છે અને પહોળાઈ વધે છે. દા.ત. ત, ધ, ૫, ૫, ૬, સ અને ટું. આ વર્ષોમાં ડાબી બાજુની સીધી ઊભી રેખાને ટૂંકાવી નાંખવામાં આવી છે. એવી રીતે જમણી તરફની રેખાને થોડે ઊંચે લંબાવી એની ટોચને ડાબી તરફની ટોચની સપાટીએ રાખવામાં આવે છે. આથી, આવા વર્ણમાં ઊંચી રેખા ટૂંકાઈને મધ્ય કદની બને છે. આ જાતની પ્રક્રિયાથી આ વર્ણ, જે અગાઉ ગોળ મરોડવાળા હતા તે, સીધા મરોડવાળા બન્યા છે અને અનુકાલમાં પુનઃ ગોળ મરોડ ધારણ કરે છે. ૫ વર્ણમાંય આ પ્રમાણે ફેરફાર થયો છે. તેની વચલી ઊભી રેખાને લગભગ અડધી ટૂંકાવી દેવાઈ છે. અને બહુધા તેની ડાબી બાજુએ આવેલા વળાંકના ઉપલા છેડાને જમણી તરફ લંબાવવામાં આવે છે. પણ ક્યારેક જમણી બાજુના વળાંકના છેડાને સીધા ઊંચે લંબાવી ઉપલી ઊભી રેખાને સમાંતર અને સરખી ઊંચાઈની એક બીજી ઊભી રેખાનું સ્વરૂપ આપવામાં આવે છે. વિશિષ્ટ સ્વરૂપ
ક્ષત્રપકલમાં પ્રયોજાયેલા વર્ગમાં કેટલાકના મરોડ વિકાસની દૃષ્ટિએ તથા આકારની વિશેષતાને લીધે મહત્ત્વનું સ્વરૂપ ધારણ કરે છે. દા.ત. ડું, મો, , , , , , તે, ૨, ધ, ન, એ મે, ૨ વગેરે. અંતઃસ્થ સ્વરચિહ્ન
આ લિપિમાં કુલ ૧૦ અંતઃસ્થ ચિહ્ન છે. દા.ત. મા, હું છું ૩ ,, મો અને . વ્યંજનનાં ચિહ્નથી વ્યક્ત થતાં વ્યંજનોને સકારાંત ગણેલા હોવાથી મના અલગ અલગ અંતઃસ્થા સ્વર ચિહ્નની આવશ્યક્તા જણાઈ નથી, જ્યારે સ્ત્ર, નૃ કે જૂના અંત:સ્થ સ્વરચિહ્નનો કે અક્ષરોનો અહીં પ્રયોગ થયેલો ન હોવાથી તે તે સ્વરચિહ્ન જાણવા મળતાં નથી.
- ૩ સ્વરનો વળાંકદાર મરોડ બધા વળાંકદાર મરોડમાં વિશિષ્ટ સ્વરૂપનો છે. આ વિકસિત મરોડ વર્ણને મથાળે જમણી તરફથી વળાંક લે છે અને ડાબી તરફ ઝૂકે છે. ૩ ની સીધી આડી રેખા આગળ જઈને લંબાઈમાં વધુ ગોળ મરોડ ધારણ કરે છે અને જમણ તરફ ઉપરની બાજુએ જાય છે.
વર્ણના વિકાસની સાથે તેમના નવા મરોડને અનુરૂપ અંતઃસ્થ સ્વરચિહ્નનાં જોડાણ -
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005551 |
| Book Title | Kshatrapkalin Gujarat Itihas ane Sanskruti |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Rasesh Jamindar |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 464 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |