________________
(१०) लोकप्रकाश ।
[सर्ग १ उपर्यधश्चादिमान्त्यौ राश्योर्गुणकगुण्ययोः। कपाटसन्धिवत्स्थाप्यौ विधिरेवमनेकधा ॥ ५३॥ स्थानाधिक्येन संस्थाप्यं गुणितेऽके फलं च यत्।
यथास्थानकमंकानां कार्या संकलना ततः ॥ ५४॥ अंकस्थानानि चैवम्
एक दशशतसहस्रायुतलक्षप्रयुतकोटयः क्रमतः । अर्बुदमब्जं खर्व निखर्वमहापद्मशङ्कवस्तस्मात् ॥ ५५ ॥
जलधिश्चान्त्यं मध्यं परार्ध्यमिति दशगुणोत्तरं संज्ञाः॥इति॥ अत्रोदाहरणम्
पञ्चव्येकमितो राशिदिवाकरगुणीकृतः ।
स्यादिशा षोडशशती क्रमोऽकानां च वामतः ॥ ५६ ॥ अथ प्रसंगादुपयोगित्वाच्च भागहारविधिरुच्यते
यद्गुणो भाजकः शुद्धयेदन्त्यादेर्भाज्यराशितः । तत्फलं भागहारे स्यात् भागाप्राप्तौ च खं फलम् ॥ ५७ ॥ अग्रे यथाप्यते भागः पूर्वमंक तथा भजेत् ।
षड्भिर्भागे यथा षष्टेः प्राप्यन्ते केवलं दश ॥ ५८ ॥ ગુણાકાર કરતાં જે ફળ આવે એને એના અધિઅધિક સ્થાન પ્રમાણે અનુક્રમે સ્થાપવામૂકવા. પછી યથાસ્થાનક આંકડાઓને સરવાળે કર. પર–૫૪.
मना स्थान । म प्रभारी छ:-मेट, ४२, से, २, ४ २, C, Ban, डो, शो, समस, पर्व, निम, महाप, श, reधि, सन्त्य, मध्य भने ५२॥ध्य. આ સર્વ સંજ્ઞા ઉત્તરોત્તર દશગણી સમજવી. ગુણાકારનું એક દષ્ટાન્ત લ્યો. ધારો કે ૧૩૫ ને ૧૨ વડે ગુણવા છે. તો ઉપર દર્શાવેલ રીતિ પ્રમાણે ગણું આંકડા માંડી સરવાળો કરતાં ૧૯૨૦ मावश. ५५-५६.
ગુણાકારની વિધિ કહી ત્યારે પ્રસંગોપાત્ત ભાગાકારની વિધિ-રીત પણ ઉપયોગી હોવાથી તે કહીએ છીએ –અત્યાદિક ભાજ્યરાશિથી જેટલાગણે ભાજક થાય તેટલું ભાગાકારમાં કળ” થાય; જ્યારે ભાગ ન ચાલે ત્યારે “ફળ” માં શન્ય મૂકવું. જેમ જેમ આગળ ભાગ ચાલે તેમ તેમ પૂર્વના આંકડાને ભાગતા જવું. દષ્ટાન્ત:-૬૦ ને ૬ એ ભાગવાથી “ફળ” માં ૧૦ माछ. ५७-५८.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
