Page Text
________________
સંદર્ભગ્રંથ ભાગ-૨
" ૫૭૩
અમૃતા વિરમે છે. પ્રેમીમાંથી પ્રેમ બની અમૃતા ભવ્યતા રાખી સુરેશ જોષી એ શબ્દોને સહારે એક આંતરિક વાસ્તવપ્રાપ્ત કરે છે.
ની પ્રતીતિ કરાવતું એક નવું વિશ્વ રચ્યું છે. અજય, | નવલકથાના અંત ભાગમાં અનિકેતનો એકરાર માલા અને લીલા કેાઈ સાંસારિક સંબંધોને ઓળખાવતા મહત્વનો છે. તે કહે છે: “ મને આનંદ છે કે હું
નથી છતાં સૌએ એકમેકની રહસ્યમયતાને પિછાણું છે. એને બચાવી શક્યો છું કારણ કે એના પ્રેમની મને
પ્રેમ, સમર્પણ અને સ્વાર્પણ માગે છે તે અજય માલા પ્રતીતિ થઈ છે.” ઉદયનને એકરાર પણ આ જ
જેવી વ્યક્તિઓની બાબતમાં સમસ્યાઓ અને પ્રશ્નોનું ભવ્ય છે. “હું એકરાર કરું છું કે હું મારા સમયને
ઉદ્દભવસ્થાન બની રહે છે. અસ્તિત્વનો ઈન્કાર કરીને વ્યાપી જીવ્યો છું એ બાબત મને કશો અસંતોષ નથી કારણ કે
શકાય એ સિદ્ધિ માલાની દષ્ટિએ વ્યર્થ છે. તિરસ્કૃત છે. હું અસંતોષને જીવ્યો છું. હું મારા યુગથી કદી વિખૂટો
અજયને પુરુષાર્થ “હું” ને વિસ્તારને પામી શકાતી પડયો નથી. એણે મને સંપૂર્ણ સાથ આપ્યો છે. » વ્યાપ્તી માટે છે. લીલા માલાની સંનિધિમાં નારી
સ્વરૂપની એક અન્ય બાજુ રજૂ કરે છે, પરંતુ તે અજયના નવલકથાને અંત પણ કલાત્મક છે.
પૌરુષને પડકારતી નથી. લીલા ખુદ એક પૂર્ણ રહસ્ય બની ત્રણ ફુટ પહોળા ખાટલાની બે બાજએ સામસામે રહે છે. આ રીતે સંબંધેની બધી આ મર્મસભર ઘટનાઓપરંતુ દષ્ટિશૂન્ય હોય તેમ અનિકેત અને અમૃતા ઊભાં ને અંતે તો એક જીવંત પ્રક્રિયાને જ પરિચય પ્રાપ્ત હતાં. એમની વચ્ચે જે અવકાશ હતો તેની વચ્ચે એક થાય છે. જિંદગી શબ બનીને પડી હતી.”
ક્ષણોને લીલા સહજતાથી અને બોજ વગર માણું “છિન્નપત્ર” (શ્રી સુરેશ જોષી)
શકે છે. સારય એને સ્વભાવ છે. જ્યારે માલા એક
આચ્છાદન છે. ગૂઢતા એને સ્વભાવ છે. અજય માલાની સૌ કોઈ પોતપોતાનામાં થોડું થોડું રહસ્ય ઘુંટતું
મર્મકાયા પ્રગટાવવા મથે છે. પણ માલાને તે માટે હોય છે. એની એંધાણી મળે છે. કેઈની આંખોમાં તો કોઈના સ્પર્શ માં. કોઈકવાર બે વ્યક્તિનાં રહસ્ય એક જ
મમત્વ નથી. માલાના અજય સાથેના સંબંધો આત્મઘાતક
છે. એવું થયું તેમાં અજયને પરાભવ હોવા છતાં કેન્દ્રમાંથી વિતરતા વર્તુળ જેવા જણાય છે.”
વૈફલ્યની વેદનાને ગાઈ શકે છે. ઈર્ષાથી કશું ભડકાવતે સંબંધ અને વેદનાને મુખ્યત્વે નિરૂપતી શ્રી સુરેશ નથી. માલા આંસુથી સ્વચ્છ અને નિર્મળ બને તે અજય જોષીની ૧૯૬૫માં પ્રસિદ્ધ થયેલ “છિન્નપત્ર' નવલકથામાં માટે આકર્ષણ બની રહે છે. અજયની આ ચૈતસિક માનુષ્યીક પ્રેમ બધાં જ પાર્થિવ અને વ્યક્તિગત પરીક્ષણે સૃષ્ટિના ઉઘાડમાં જ માલા અને લીલા તેમ જ કૃતિનાં અન્ય સંકલિત થઈ આલેખાય છે. અજય, માલા અને લીલાની એકમો ખુલ્લાં રહે છે. અજય પોતાની શૂન્યતાને અને વ્યક્તિગત અને સંવેદનશીલ ભૂમિકા પર ઊઠતાં વિવિધ વેદનાને યોગ ક્યાંય સ્થાપી શકતો નથી. વેદનાને એ વલયાની શાદોમાં રચાયેલી સૃષ્ટિ અદ્દભુત છે. અજયના વિખેરી પણ શકતો નથી. અજય સતત તેને અનુભવે છે. સંદર્ભમાં વેદનાનો પર્યાય બની રહેલ માનવીય પ્રેમનું આ વિચ્છેદ જ તેની જીવનાનુભૂતિ બની રહે છે. અહીં ટફિઝિક્સ છે. આ પ્રેમને કોઈ પરિમાણ કે ભૌતિક મિલન પણ સ્થળ સ્થળવિષયક ન પ્રાપ્તિ નથી પણ તે એક જાગૃત હરપળે સંવેદાતી પ્રક્રિયા જ નથી. પ્રેમ લેબલ જ નથી, પણ કશુંક” છે. વાસ્તછે જે મૃત્યુ બાદ પણ વિસ્તરે છે. ચેતના જેને રાત દિવસ વિક દુનિયાની બધી જ સંવેદનાઓ અળગી કરી દેવામાં અનુભવે તેવી એક અનંત અવસ્થા છે. અજયને સંદર્ભ આવી છે. વ્યક્તિઓ પણ અહી પોતપોતાનાં મૂલ્યાંકન પામતા તે વેદના શબ્દાતીત ભાવસંકુલનું સ્વરૂપ પ્રગટાવે અને સમજ મુજબની એકમેકની છબિ લઈ અહીં રઝળે છે. શબ્દ સંચજન અને કદ૫ન પ્રતીકના નવા સંદર્ભો છે. એ પ્રતિકૃતિઓ વચ્ચેનો સંઘર્ષ પણ ખૂબ સંવાદી વડે પ્રેમતત્ત્વની ગહન વાત શી રીતે થઈ શકે તેનો રીતે આલેખાયો છે. નવલકથા વિશે શ્રી રઘુવીર ચૌધરી “છિન્નપત્ર” એક સબળ નમૂન છે.
યથાર્થ લખે છે : “છિન્નપત્ર”માં સામાજિક સંબંધેનું માળખું ફગાવી “અજયનું વિશ્વ અને માતાનું વિશ્વ, અજયને દેવામાં આવ્યું છે. સમગ્ર સૃષ્ટિની ભૌતિકતાને ઓગળતી અજય અને માતાને અજય, માલાની માલા અને
Jain Education Intemational
For Private & Personal use only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005147 |
| Book Title | Vishwani Asmita Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nandlal B Devluk |
| Publisher | Yogesh Advertising Service Bhavnagar |
| Publication Year | 1981 |
| Total Pages | 1316 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 59 MB |