Page Text
________________
• द्रव्यपदार्थमीमांसा .
१७९ द्रव्यत्वेऽपि प्रधानत्वात्तथाकल्पात् तदक्षतम् । यतो मार्गप्रवेशाय मतं मिथ्यादृशामपि ॥२५॥
द्रव्यत्वेऽपीति । तदावश्यकस्य भावसाध्वपेक्षया द्रव्यत्वेऽपि प्रधानत्वाद् = इच्छाद्यतिशयेन भावकारणत्वाद्, द्रव्यपदस्य क्वचिदप्रधानार्थकत्वेन क्वचिच्च कारणार्थकत्वेनानुयोगद्वारवृत्ती व्यवस्थापनात् । वक्तुं शक्यते । आवश्यकनियुक्तौ यदुक्तं ‘अब्भुट्ठाणे विणए परक्कमे साहुसेवणाए य । सम्मइंसणलंभो विरयाविरतीइ विरतीए' ।। (आ.नि.८४८) इति तदप्यवधातव्यमत्र ।।३/२४ ।।
ननु संविग्नपाक्षिककृतावश्यकादीनां विध्यादिविकलतया द्रव्यानुष्ठानत्वाद् व्यर्थत्वमेवेति मुग्धाशकायामाह- 'द्रव्यत्वेऽपी'ति । इच्छाधतिशयेन = शुद्धानुष्ठानविषयकाऽभिरुचि-विविदिषादिप्रकर्षेण भावकारणत्वात् = भावाऽऽवश्यकहेतुत्वात् । कार्याभिलाषिणा कारणप्रतिक्षेपाऽयोगान्न तदावश्यकक्रियाया वैयर्थ्यमिति भावः । न च ‘अङ्गारमर्दको द्रव्याचार्यः' इत्यादौ द्रव्यशब्दस्याऽप्राधान्यार्थकत्वस्यैव दृष्टत्वान्न कारणार्थकत्वप्रदर्शनं युक्तमिति शङ्कनीयम्, द्रव्यपदस्य क्वचित् = अत्यन्ताऽयोग्यस्थले अप्राधान्यार्थकत्वेन क्वचिच्च = भावकार्यजननयोग्यतासत्त्वे च कारणार्थकत्वेन अनुयोगद्वारवृत्तौ द्रव्यावश्यकनिरूपणादौ व्यवस्थापनात् । तत्र हि आगमतो द्रव्यावश्यकनिरूपणावसरे द्रव्यपदं व्याख्यानयद्भिः श्रीहेमचन्द्रसूरिभिः → भूतस्य भाविनो वा भावस्य कारणं तु यल्लोके । तद् द्रव्यं तत्त्वज्ञैः सचेतनाचेतनं कथितम् ।।
(अनु.द्वा.वृ.पृ. १४) इत्यादिना भूत-भविष्यत्पर्यायकारणत्वेन द्रव्यतोपदर्शिता । तथा नोआगमतो लौकिक-कुप्रावचनिकलोकोत्तरद्रव्यावश्यकनिरूपणादौ “अत्र तु द्रव्यावश्यकत्वं भावशून्यत्वात् तत्फलाभावाच्चाऽप्रधानतयाऽवसेयमि'त्युक्त्या (अनु.द्वा.सू. २१-पृ.२७ वृ.) अप्राधान्यार्थकता द्रव्यपदस्योपदर्शिता । पञ्चाशकेऽपि → समयम्मि दव्वसद्दो पायं जं जोग्गयाए रूढो त्ति । णिरुवचरितो उ बहुहा पओगभेदोवलंभाओ ।।
વિશેષાર્થ :- ઈચ્છાયોગનો નિર્વાહ થવાથી, અનુમોદના વગેરે ઉપસ્થિત હોવાથી અને સૂત્ર-અર્થ વગેરેના ઉપયોગથી શ્રદ્ધા વગેરે ભાવો સંગત બનવાથી સંવિગ્નપાક્ષિકના પ્રતિક્રમણ, પડિલેહણ વગેરે मावश्य: योगो व्यर्थ नथी. जनता. (3/२४) આ જ વાતને પુષ્ટિ આપતા ગ્રન્થકારશ્રી જણાવે છે કે –
૨ સંવિગ્નપાક્ષિક પાસે પ્રધાન દ્રવ્યઆવશ્યક છે ગાથાર્થ - સંવિગ્નપાક્ષિકના આવશ્યક વગેરે યોગો દ્રવ્યાત્મક હોવા છતાં મુખ્ય હોવાથી, તેવા પ્રકારના આચારથી અવ્યાહત = સફળ છે. કેમ કે મોક્ષમાર્ગમાં પ્રવેશ કરાવવા માટે મિથ્યાત્વીઓમાં ५९आवश्य योगो समान्य छे. (3/२५)
ટીકાર્થ :- ભાવ સાધુના પ્રતિક્રમણ વગેરે આવશ્યકયોગો ભાવયોગસ્વરૂપ હોય છે. તેની અપેક્ષાએ સંવિગ્નપાક્ષિકના પ્રતિક્રમણ વગેરે આવશ્યકયોગો દ્રવ્ય આવશ્યક સ્વરૂપ બને છે. તેમ છતાં તે પ્રધાન છે, મુખ્ય છે. સંવિગ્નપાક્ષિકને આવશ્યક યોગોની પ્રબળ ઈચ્છા-રુચિ-ઝંખના હોવાથી તે ભાવ આવશ્યકનું કારણ બને છે. ભાવઆવશ્યકનું કારણ હોવાથી સંવિગ્નપાક્ષિકના આવશ્યક યોગો પ્રધાન દ્રવ્ય આવશ્યક સ્વરૂપ બને છે. નિક્ષેપસ્થલમાં દ્રવ્ય શબ્દનો પ્રયોગ ક્યાંક “અપ્રધાન = ગૌણ” અર્થમાં આવે છે તો ક્યાંક “કારણ' અર્થમાં = “પ્રધાન” અર્થમાં આવે છે. આવી વ્યવસ્થા શ્રીઅનુયોગદ્વાર સૂત્રની ટીકામાં
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004938 |
| Book Title | Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 1 |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Andheri Jain Sangh |
| Publication Year | 2002 |
| Total Pages | 478 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |