________________
चौदमो अने पन्दरमो सैको
मने लागे छे के 'यौड्' धातु मौलिक नथी. ते पण ‘युक्त' ऊपरथी आव्यो जणाय छे. धातुसंग्रहमां एवा बीजा घणा धातुओ छे जेओ भूतकृदंत ऊपरथी आवेला छे. सं० भृत-प्रा० भट, ते ऊपरथी 'भट-भृतौ' धातु. सं० पिष्ट-प्रा० पिट्ठ-ते ऊपरथी 'पीड' धातु. सं० ऋद्ध-प्रा० इद्ध. ते ऊपरथी 'एध्–वृद्धौ' धातु वगेरे. प्रसिद्ध भाषाशास्त्री महामहोपाध्याय श्रीमान विधुशेखर शास्त्रीजी 'केटलाक धातुओ भूतकृदंत ऊपरथी आवेला छे' एवो अभिप्राय धरावे छे अने तेमणे पोतानो ए अभिप्राय — द्विवेदीस्मारक' लेखसंग्रहवाळा पुस्तकमां व्यक्त पण कर्यो छे. आ ऊपरथी भूतकृदंत द्वारा धातुओ बनाववानी पद्धति विशेष प्राचीन छे ते स्पष्टपणे मालूम पडे छे. आ पद्धति गुजराती वगैरे चालु भाषामां ज छे एम नथी परंतु संस्कारपूर्ण मनाती संस्कृत भाषामां पण ते, तरत ख्यालमां न आवे ए रीते उतरेली छे. 'धीरिम' पदमां अंत्यनो ' इम' भाववाचक प्रत्यय छे. धीरिम एटले
- धीरपणुं, मुणिस + इम-मुणिसिम—मनुष्यपणुं. आ कादम' प्रत्यय घणो ज प्राचीन छे. अवेस्तामां मित्रता-दोस्ती-ना अर्थमां ' हखेमा' शब्द आवे छे. ते 'सखि + इमा' ऊपरथी आवेलो छे. ( खोर० अ० पृ० १८४, शब्द अं० २९) ८-२-१५४ सूत्रमा हेमचंद्रे भाववाचक प्रत्ययोनी गणनामां आ 'इमा'ने पण नोंघेलो छे. संस्कृतमां ते ' इमन् ' रूपे प्रसिद्ध छे.
मनावइ-मनावे छे. 'मन्' धातु- प्रेरक ' मानय' प्रा० ' मनाव.' ते ऊपरथी मनावइ. 'मन' एटले जाणवू-मनाव-जणावq-समझाव. 'मनाव'नो प्रयोग — मनाववा' अर्थमां रूढ थवाथी संकुचितार्थक छे, तेथी 'जणावq' एवा विशाळ अर्थमां ते न वपराय.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
___www.jainelibrary.org
