Page Text
________________
३१
888 देशकालानुरूपा तीर्थङ्करदेशना * एतत् - देशनास्वरूपं एवं - उत्तप्रकारेण, विज्ञाय यथार्ह = यथोचितं शुद्धभावसम्पन्नो विधिवत् = विधिना
कल्याणकन्दली यथोक्तं संयुत्तनिकाये --> रागं च दोसं च पहाय मोहं, धम्मं वदन्ता च भवन्ति सन्तो - [१/७/२२] । एतावता हेतुशुद्धिरुपदर्शिता । साम्प्रतं स्वरूपशुद्धिप्रदर्शनार्थमाह --> विधिनेति यथाविभागं बालादियोग्योपदेशः बालादेरुपदेष्टव्यः, यधोक्तं दानविंशिकायां -> ओहेणवि उवएसो आयरिएणं विभागसो देओ । सामाइधम्मजणओ महुरगिराए विणीयस्स ॥४॥
- इति । यद्वा य आज्ञाग्राह्योऽर्थः स आज्ञयैव प्रतिपत्तव्यो हेतुकस्तु सम्यग्घेतुना, तदुक्तं आवश्यकनियुक्ती --> आणागिज्झो अत्थो आणाए चेव सो कहेयव्यो । दिलृतिउ दिटुंता कहणविहि विराहणा इहरा ।।१६१९।। - इति । तदुक्तं निशीथचूर्णावपि -> आणागेज्झे अत्थे दिढतो ण कमति, न वा अत्थि दिद्वंतो तेण ते आणागेज्झा । जो पुण दिटुंतितो अत्यो स तेण परिस्फुटो विसज्झतित्ति । अतो दिटुंतेण पसाहिज्जति - [भा.३ पृ.५२५] । तदुक्तं सम्मतितर्कप्रकरणे [३/४५] पञ्चवस्तुके ९९३] च -> जो हेउवायपक्खंमि हेउओ आगमे अ आगमिओ । सो ससमयपन्नवगो सिद्धंतविराहओ अन्नो ।। - इति । तथाविधश्रोत्रपेक्षया द्विविधेयं देशनोक्ता । तदुक्तं व्यवहारभाष्ये -> आणाए दिट्टतेण य दविहो परिणामगो समासेणं ।। आणापरिणामो खलु तत्थ इमो होइ ॥५५|| तमेव सच्चं निसंकं जं जिणेहिं पवेइयं । आणाए अक्खातो जिणेहिं परिणामगो ॥५६।। परोक्खहेउगं अत्थं पञ्चक्खेण उ साहयं । जिणेहिं एस अक्खातो दिटुंतपरिणामगो ||५७|| <- [दशमोद्देशानन्तरं]। यद्वा स्वसमयसिद्धोऽर्थः स्वसमये व्यवस्थापनीयः परसमयसिद्धश्च परसमये, यद्वा उत्सर्गापवादयोर्व्यवस्थितोऽर्थस्ताभ्यामेव यथास्वं प्रतिपादनीय इत्येवं विधिना। एवं भाषमाणस्यैव सर्वज्ञोक्तज्ञानादिभावसमाधिदेशनाया अधिकारित्वात् । तदक्तं सूत्रकृताङ्गे |--> अलूसए णो पच्छन्नभासी, णो सुत्तमत्थं च करेज्ज ताई । सत्थारभत्ती अणुवीइ वायं, सुयं च सम्म पडिवाययंति ।। से सुद्धसुत्ते उवहाणवं च, धम्मं च जे विंदति तत्थ तत्थ । आदेज्जवक्के कुसले वियत्ते, स अरिहइ भासिउं तं समाहिं ।।।
- [सू.कृता.१/१४/२६-२७/पृष्ठ २५८] इति । तदुक्तं आचाराङ्गेऽपि --> से उठ्ठिएसु वा अणुट्टिएसु वा सुस्सूसमाणसु पवेदए संतिं विरतिं उवसमं निव्वाणं सायं अज्जवियं मद्दवियं लापवियं, अणतिवत्तयं, सब्वेसिं पाणाणं, सब्वेसिं भूताणं, सव्वेसिं जीवाणं, सब्वेसिं सत्ताणं, अणुवीइ भिक्खू धम्ममाइक्खेजा ।। अणुवीइ भिक्खू धम्ममाइक्खमाणे णो अत्ताणं आसादेज्जा, णो परं आसादेजा, णो अण्णाइं पाणाई भूयाई जीवाई सत्ताई आसादेज्जा ।। से अणासादए अणासादमाणे वज्झमाणाणं पाणाणं भूताणं जीवाणं सत्ताणं जहा से दीवे असंदीणे एवं से भवति सरणं महामणी ।। - [आचा.श्रु.स्क.१/ अध्य ६/उद्दे. ५/सूत्र १९१-१९२] इति । ततश्च कोऽयं पुरुष: बालाद्यन्यतर: ? कञ्च नतो देवताविशेषम वा ? व्रतग्रहणाय भावोत्थानेनोत्थितो द्रव्योत्थानेन वा ? धर्मं श्रोतुमिच्छति परीक्षितं ग्रहीतं वा ? इत्यादिकमभिसन्धाय यथाधिकारं यथागममुन्मार्गपरिहारेण यथोचिता देशना देया गुरुणेति देशनाविधिरवगन्तव्यः । तदुक्तं धर्मरत्नप्रकरणे --> अवगयपत्तसरूवो, तयणुग्गहहेउभावबुड्विकरं । सुत्तभणियं परूवइ, वजंतो दरमुम्मग्गं ॥९६|| - इति ।
धर्मसङ्ग्रहेऽपि --> सा च संवेगकृत्कार्या, शुश्रूषोमुनिना परा । बालादिभावं संज्ञाय, यधाबोधं महात्मना ॥१९॥ || - इत्युक्तम् । 'सा' = धर्मदेशना । तदुक्तं पञ्चवस्तुकेऽपि --> तो आगमहेउगयं सुअम्मि तह गोरवं जणंतेणं । उत्तमनिदसणजअं विचित्तणयगम्भसारं च ।।९९५|| भगवंते तप्पच्चयकारि य गंभीरसारभणिईहिं । संवेगकरं निअमा वक्खाणं होइ कायव्यं ।।९.९६।। - इति । उपलक्षणात् परिनिष्ठितमुपदेष्टव्यम्, यथोक्तं आचारा) -> अणुवीइ निट्ठाभासी समियाए संजए भासं भासिज्जा -[श्रु.स्कं.२/१/४/१/३५५] इति । तदुक्तं कालिदासेनापि मालविकाग्निमित्रे --> अपरिनिष्ठितस्योपदेशस्य पुनरन्याय्यं प्रकाशनम् - [१/१७ पश्चात्] इति । तथा देशकालानुरूपं बक्तव्यं, तथैवाऽर्हदेशनाया व्यवस्थितत्वात् -> 'देशकालानुरूपं धर्मं कथयन्ति तीर्थकरा: <- [अ.२३] इति उत्तराध्ययनचूर्णिकारवचनात् । तदुक्तं दशवकालिकनियुक्ती अपि --> खेत्तं कालं परिसं सामत्थं अप्पणो वियाणित्ता । समणेण उ अणवज्जा पगयंमि कहा कहेयव्वा ॥२॥ इति । निशीथभाप्येऽपि -> नाउं व खेत्तकालं परिसं च पवेदते धम्मं - [४३५५] इत्युक्तम् । प्रतिमाशतकवृत्ती टीकाकृताऽपि --> स्याद्वादेन वस्तुस्थापनाऽशक्तस्यैव च मौनं तच्छक्तेन तेन च देशकालाद्यौचित्येनाऽन्यतरोपदेश एवं विधेय इत्ययमेव मानीन्द्रः सम्प्रदाय: <- [गा.२१ वृ.पृ.१५४] इत्युक्तम् । तदुक्तं सूत्रकृताङ्गेऽपि --> विभज्जवायं च वियागरेज्जा - [१/१४/२२] । उपलक्षणात मुखबस्त्रिकोपयोगपूर्वं देशनादानविधिरप्यत्रानुसन्धेया, तथैव जिनाज्ञाया व्यवस्थितत्वात्, अन्यथा -> गोयमा ! जाहे णं सके देविंद देवराया सुहमकायं अणिजूहित्ता णं भासं भासति ताहे णं सके देविंद देवराया सावजं ટીડાર્સ :- દેશનાનું સ્વરૂપ ઉપરોકત રીતે જાણીને, યથોચિત રીતે, શુદ્ધભાવસંપન્ન ધર્મગુરુ વિધિ મુજબ બાલાદિ શ્રોતાને
For Private & Personal Use Only
Jain Education Intemational
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004833 |
| Book Title | Shokshaka Prakarana Part 1 |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri |
| Author | Yashovijay of Jayaghoshsuri |
| Publisher | Divya Darshan Trust |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 240 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Religion |
| File Size | 22 MB |