________________
8
નિયમિત ધ્યાનાભ્યાસ આપણા સ્વતઃ સચાલિત (અનૈચ્છિક) નાડી સંસ્થાનના બે વિભાગા-અનુકપી અને પરાનુક ંપી તંત્રની વચ્ચે જરૂરી સંતુલન ઉત્પન્ન કરે છે તથા તેને જાળવી રાખી શકે છે. ધ્યાનાભ્યાસથી પ્રાપ્ત થતા લાભા માપી શકાય છે વ્યક્તિ, જે તેને વિધિસર શીખી લે છે અને નિયમિત તત્પર રહે છે, તે આ લાભ પ્રાપ્ત કરી શકે છે.
અને કાઈપણુ અભ્યાસ કરવા
જો કે એ પણ મહત્ત્વની વાત છે કે ફક્ત ધ્યાન દ્વારા, દવાઆના સેવન વગર, અનેક ખતરનાક બીમારીઓથી પણ મુક્ત થઈ શકાય છે, છતાં પણ ધ્યાનનું આ એકમાત્ર કે મુખ્ય ધ્યેય નથી.
ધ, આક્રમણુ, ક્રૂરતા, વૈરવૃત્તિ અને ભય જેવી વૃત્તિઓ અને વાસનાઓને નિયંત્રિત કરવાનું સાધન છે ધ્યાન. વિવેક—ચેતનાની જાગૃતિ અને વિકાસના માધ્યમથી મનુષ્યમાં ભાવશુદ્ધિ તથા વ્યવહારપરિવર્તન કરી તેને સાચા અર્થમાં માનવ બનાવવાની પ્રક્રિયા જ ધ્યાન છે. આધુનિક મનેવૈજ્ઞાનિક વિલિયમ જેમ્સે જેને “આંતરિક અપૂર્ણતા અને વિસંગતિએ” કહી છે, તેમના ઉપચાર અને અપીકરણ કરવાનું શ્રેષ્ઠતમ સાધન છે-ધ્યાન. ધ્યાનના મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય આ રીતે શારીરિક સ્વાસ્થ્યની પ્રાપ્તિ નહીં પણ વ્યક્તિની ભાવધારામાંથી અને તેનાં ચિંતન, વાણી અને વર્તનમાંથી બધી બુરાઈઓનુ રચન કરી આધ્યાત્મિક કલ્યાણની પ્રાપ્તિ કરાવવાનુ છે.
વૃત્તિએ અને વાસનાએના ઉદ્દભવ મસ્તિષ્કમાંથી નહીં, પરંતુ અતઃસ્ત્રાવી ગ્રંથિ-તંત્ર દ્વારા થાય છે. આ ત્તિએ વ્યક્તિમાં ફક્ત ઈચ્છા કે કામના જ ઉત્પન્ન કરતી નથી, પરંતુ સાથે-સાથે તેને સ તાષવા માટે તદનુરૂપ પ્રવૃત્તિની માંગ પણ કરે છે. બધા જ આવેગા, જે ભાવત ત્રને સ ંચાલિત કરનાર ખળા છે, તે, અ ંતઃસ્ત્રાવી ગ્રંથિઓના આવા હાર્દન દ્વારા ઉત્પન્ન કરવામાં આવે છે. હાર્માંનની ખૂબ ગાઢ
Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
