Deshna Dvantrinshika

SR No.: 004662
Original Sutra Author: Yashovijay Upadhyay
Author: Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Publication Year: 2007
Total Pages: 120
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Religion
File Size: 5 MB

Page 55

૩૨
દેશનાદ્વત્રિશિકા/શ્લોક-૧૦-૧૧ છે, તેથી મોક્ષના અર્થીએ મોક્ષના ઉપાયભૂત અસંગભાવ, અને અસંગભાવની પ્રાપ્તિના કારણરૂપ અહિંસાદિમાં યત્ન કરવો જોઈએ, તેમ કહે છે. આવા પ્રકારનું, સર્વ શાસ્ત્રો સાથે અવિરોધી, નિર્ણાત અર્થવાળાં વાક્યોથી ઉત્પન્ન થયેલું જ્ઞાન શ્રુતજ્ઞાન છે. તેથી શાસ્ત્રો ભણવા માટે ઉદ્યમ કરનાર બુધપુરુષ સર્વ પ્રથમ સર્વ શાસ્ત્રોને જાણવા યત્ન કરે ત્યારે, સર્વ શાસ્ત્રો સાથે એકવાક્યતાવાળા પદાર્થોનો યથાર્થ બોધ કરે છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે “પ્રમાણનયરહિત સર્વાનુગ” એવા વાક્યથી ઉત્પન્ન થનારા જ્ઞાનને શ્રુતજ્ઞાન કેમ કહ્યું? તેથી ટીકામાં સ્પષ્ટતા કરે છે કે પદાર્થમાત્રના અવગ્રહના ઉત્તરમાં ઉત્પન્ન થતા વાક્યર્થનું કથંભાવઆકાંક્ષાગર્ભપણું હોવાને કારણે ઈહારૂપપણું છે, અને ઈહારૂપ બોધ નિર્ણાત અર્થવાળો નથી, માટે વાક્યનું વિશેષણ “સર્વાનુગ” કહેલ છે, જેથી ઈહારૂપ વાક્યનો વ્યવચ્છેદ થાય. તેથી એ ફલિત થાય કે પ્રમાણનયરહિત એવા વાક્યથી થતું જ્ઞાન શ્રુતજ્ઞાન છે, એમ કહેવામાં આવે તો ઈહારૂપ જ્ઞાનને પણ શ્રુતજ્ઞાન કહેવું પડે; પરંતુ ઈદારૂપ જ્ઞાન નિર્ણયરૂપ નથી, તેથી તે શ્રુતજ્ઞાન નથી; કેમ કે શ્રુતજ્ઞાન તો નિર્મીત અર્થવાળું છે; અને ‘સનુIAત્ વવયાત્' કહેવાથી બધાં દર્શનોની સાથે અહિંસાદિ પદાર્થો અવિરોધી છે, માટે આ વસ્તુ આમ જ છે', એવા નિર્ણયવાળા અર્થને બતાવનારાં વાક્યોથી ઉત્પન્ન થનારું શ્રુતજ્ઞાન છે.
વળી આ શ્રુતજ્ઞાન અવિનષ્ટ છે અર્થાત્ જેમ કોઠારમાં રહેલું બીજ અવિનષ્ટ હોય છે, અને ભૂમિ, જલસિંચનાદિ સામગ્રીને પામીને તે બીજમાંથી અંકુરા આદિ થાય છે, તેમ બુધપુરુષ શાસ્ત્રવચન દ્વારા શ્રુતજ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરે છે ત્યારે, તેનું શ્રુતજ્ઞાન અવિનષ્ટ બીજ જેવું હોય છે; અને વિશેષ સામગ્રીને પામીને તેમાંથી ચિત્તાજ્ઞાનને અનુરૂપ અંકુરા પ્રગટે છે, જે ક્રમસર વૃદ્ધિ પામીને પ્રમાણનયના બોધરૂપ ચિત્તાજ્ઞાનનું કારણ બનશે.
વળી આ શ્રુતજ્ઞાન પરસ્પર વિભિન્ન રીતે કહેવાયેલા પદાર્થોના વિષયવાળું નથી અર્થાત્ કોઈક દર્શનકાર આત્માદિ પદાર્થોને ક્ષણિક માને છે, તો કોઈક દર્શનકાર આત્માદિ પદાર્થોને નિત્ય માને છે. આ પ્રકારના પરસ્પર ભિન્નરૂપે કહેવાયેલા જે પદાર્થો છે, તેના વિષયવાળું આ શ્રુતજ્ઞાન નથી; કેમ કે તેવાં વાક્યોથી થતો બોધ સંદેહરૂપ છે, અને શ્રુતજ્ઞાન સંદેહરૂપ નથી.