Page Text
________________
૧૮૩
નયપરિચ્છેદ पर्यायद्रव्ययोर्मुख्यामुख्यतया विवक्षणम्, अत्र विषयासक्तजीवाख्यस्य धर्मिणो विशेष्यत्वेन मुख्यत्वात्, सुखलक्षणस्य तु धर्मस्य तद्विशेषणत्वेनामुख्यत्वात् । न चैवं द्रव्यपर्यायोभयावगाहित्वेन नैगमस्य प्रामाण्यप्रसङ्गः, प्राधान्येन तदुभयावगाहिन एव ज्ञानस्य प्रमाणत्वात् । ___सामान्यमात्रग्राही परामर्श: सङ्ग्रहः - स द्वेधा, परोऽपरश्च । तत्राशेषविशेषेष्वौदासीन्यं भजमानः शुद्धद्रव्यं सन्मात्रमभिमन्यमानः परः सङ्ग्रहः । यथा विश्वमेकं सदविशेषादिति । द्रव्यत्वादीन्यवान्तरसामान्यानि मन्वानस्तभेदेषु गजनिमीलिकामवलम्बानः पुनरपरसङ्ग्रहः ।
परसङ्ग्रहमुदाहरति ‘यथे'त्यादिना → सर्वं हि वस्तु सत्तयाऽविशेषेण प्रतिभाति, अतो सदेव सर्वं, 'घटः पटः' इत्यादिकं तु व्यावृत्तत्वान्न वस्तुरूपं, 'आदावन्ते च यन्नास्ति वर्तमानेऽपि तत्तथे ति वचनात्, इति सत्त्वमेव वस्तुनः पारमार्थिकं स्वरूपं, तच्चैकमिति तदात्मकं विश्वमप्येकं सत्त्वस्य सर्वत्र साधारणत्वात्, रूपान्तरस्य तु अननुगामितया कल्पितत्वेन ततो विश्वस्य भेदासम्भवात् । ____ अयमर्थः अशेषेषु = द्रव्यत्वाद्यवान्तरसामान्यतदाधारव्यक्तिविशेषेषु औदासीन्यं = गजनिमीलिकामवलम्बमानः, शुद्धद्रव्यं = सत्तालक्षणमहासामान्यस्वरूपं पर्यायामिश्रितद्रव्यमेव यो विषयीकरोति एवम्भूतोऽध्यवसायः परसङ्ग्रह उच्यते ।
अथ क्रमप्राप्तं व्यवहारं लक्षयति ‘सङ्ग्रहेणे'त्यादिना → सङ्ग्रहेण = सामान्यग्राहिणा गोचरीकृतानां = सामान्यात्मना विषयीकृतानां विशेषात्मनामर्थानां, विधिपूर्वकं = स्वस्वासाधारणाभिधानपूर्वकं = महासामान्यस्य यद्व्याप्यं तद्रूपेण प्रथममभिधाय तस्य यद्व्याप्यं तद्रूपेण तदालिङ्गितस्य धर्मिणोऽभिधानमित्येवं क्रमेण, न तु प्रथमत एव यस्यावान्तरविशेषो नास्ति तद्रूपेणैवाभिधानमिति विभजनक्रमनियमलक्षणविधिपुरस्सरमिति यावत् । विभज्यतावच्छेदकसाक्षाद्व्याप्ययावद्धर्मपुरस्कारेण प्रतिपादनं हि विभजनमुच्यते, तद्धि સમાન છે તેથી સત્ હોવારૂપે આખું જગત્ એકરૂપ છે, એવો આ નયનો અભિપ્રાય છે.
(૨) દ્રવ્યત્વ વગેરે અવાન્તર સામાન્યનો સ્વીકાર કરનાર અને તેના પૃથ્વીત્યાદિ રૂ૫) ભેદો પ્રત્યે આંખમિચામણાં કરનાર અધ્યવસાય તે અપરસંગ્રહ. (આ નય ધર્માસ્તિકાય - અધર્માસ્તિકાય - આકાશાસ્તિકાય - કાળ – પુદ્ગલ અને જીવ એ છએ દ્રવ્યોનું ઐક્ય માને છે કારણ કે દ્રવ્યત્વ છએમાં અવિશેષપણે રહેલું છે.) હવે ક્રમપ્રાપ્ત વ્યવહાર નયનું નિરૂપણ કરે છે.
* व्यवहार नय * સંગ્રહનયના વિષય બનેલા અર્થોનું વિધિપૂર્વક અવતરણ (સ્વીકાર કે પ્રવર્તન) જે અભિપ્રાય-વિશેષથી થાય તેને વ્યવહારનય કહેવાય. અર્થાત્ જે અર્થ ભિન્ન હોવા છતા પણ સાધારણ ધર્મ દ્વારા એકરૂપ પ્રતીત થતા હોય, તેનો વિશેષ ધર્મો દ્વારા વિભાગ વ્યવહારનયથી થાય છે. (સંગ્રહનય સામાન્યગ્રાહી છે જયારે વ્યવહારનય વિશેષગ્રાહી છે.) જેમ કે, “જે સત્ હોય તે દ્રવ્ય કે પર્યાય હોઈ શકે.” (આમ વ્યવહાર, માત્ર
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004656 |
| Book Title | Jain Tarkabhasha |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | Udayvallabhvijay |
| Publisher | Divya Darshan Trust |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 276 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati & Philosophy |
| File Size | 15 MB |