________________
ગ્રીક-ભારત ચિંતનાત્મક ઐક્ય
૮૫ પહેલાંના અમુક ગ્રીક તત્ત્વજ્ઞોએ સ્વીકારેલ છે તે આપણે જોઈ ગયા. એપીડોકલીસે પ્રેમ (Love) અને કલહ (Strife) ને ગતિશીલતાનું પ્રેરકબળ કહ્યું. એનેકઝેગોરસે “બીજ”ની ગતિના પ્રેરકબળ માટે “મન” અગર બુદ્ધિને જવાબદાર ગણ્યું પરંતુ અણુવાદીઓએ અણુની ગતિ સ્વયંભૂ છે તેમ માન્યું. આવી માન્યતાને પરિણામે તેઓ એવા નિર્ણય ઉપર આવ્યા કે અણુઓની યાંત્રિક ગતિ ઉપર આપણો કોઈ કાબુ ન હોવાથી વિશ્વના તમામ બનાવો “અનિવાર્ય છે. આ એક “નિયતિનો સિદ્ધાંત (Determinism) થયો જે મહાવીરના સમકાલીન ગોશાલકનો સિદ્ધાંત હતો. આ પ્રકારનો સિદ્ધાંત માનવ જીવન ઉપર શું અસર કરે છે અને સુખ તથા સમભાવની પ્રાપ્તિ માટે કેટલો અસરકારક છે તેની ખોજનો તેમનો વિષય રહ્યો નહિ કારણ કે તેમનું તત્ત્વચિંતન ફક્ત ભૌતિક ભૂમિકા ઉપર જ ઊભું હતું.
મૃત્યુ અંગે અણુવાદીઓનો ખુલાસો ઘણો સાદો હતો કે આત્માના પરમાણુઓ જ્યારે શરીરથી તેમની ગતિશીલતાને લઈને અલગ પડી જાય છે ત્યારે માણસનું મૃત્યુ થાય છે. “અલગ પડવાની આવી ગતિ શા માટે અને ક્યારે થાય છે તેવા પ્રશ્નો ઉઠાવવાનો કોઈ અવકાશ જ રહેતો નથી કારણ કે બધું તેમના કહેવા મુજબ ફકત યાંત્રિક જ છે તેથી આત્માના પુનર્જન્મનો પણ કોઈ પ્રશ્ન રહેતો નથી. તેમના મંતવ્ય મુજબ શરીરના અને આત્માના પરમાણુઓ જુદા જુદા પ્રકારના હોઈ શકે છે અને તેમની યાંત્રિક ગતિથી કોઈ પણ સમયે સંયોજિત થઈ શકે છે. પરંતુ અમુક પશુના આત્મામાં, અમુક પક્ષીઓના આત્મામાં અને અમુક - વનસ્પતિ કે પત્થર, પાણી, અગ્નિ વગેરેમાં સંયોજિત થાય તેનું કારણ શું હશે? તે તમામ યાંત્રિક જ હોય તો વિશ્વમાં જે અન્યાય, અનાચાર, દ્વેષ, હિંસા વગેરે જે ચાલે છે અને જેનો વિરોધ અણુવાદીઓ પણ કરે
Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
