________________
પથ્યાપથ્યનો વિવેક જાળવવામાં ન આવે તો ક્યારેક બહુ લાંબા સમયની બિમારીનો ભોગ બનવું પડે છે. આયુર્વેદમાં કહ્યું છે કે વૈદ્યાનાં ઝારવી માતા, fuતા તુ કુરકુમાર: વૈદ્યરાજ માટે શરદ ઋતુ માતા સમાન છે અને વસંત ઋતુ પિતા સમાન છે કારણ કે આ બે ઋતુમાં જ લોકો માંદાં પડે છે અને ડૉક્ટરો તથા વૈદ્યોને સારી એવી કમાણી થાય છે.
ઉપવાસ એ જૈનધર્મનું આગવું વિશિષ્ટ તપ છે. ઉપવાસ બે પ્રકારના છે. 1. તિવિહાર 2. ચઉવિહાર. જૈન પરંપરા પ્રમાણે ઉપવાસની શરૂઆત આગલા દિવસની સાંજ થી થાય છે અને સમાપ્તિ બીજા દિવસની સવારે થાય છે તેથી પૂરા 36 કલાકનો ઉપવાસ હોય છે. તિવિહાર ઉપવાસમાં દિવસે સવારના લગભગ 10 વાગ્યાથી સાંજના સૂર્યાસ્ત સુધી ફક્ત ઊકાળેલું પાણી જ પીવામાં આવે છે. જ્યારે ચઉવિહાર ઉપવાસમાં આહારનાં તો સંપૂર્ણ ત્યાગ હોય છે જ પણ સાથે સાથે | પાણીનું એક ટીપું પણ લેવામાં આવતું નથી.
જીવન માટે આહાર, પાણી અને હવા આવશ્યક છે. તેમાં શક્તિ માટે આહાર, એ આહારને પચાવવા માટે પાણી અને પચેલા આહારમાંથી શક્તિ મેળવવા માટે ઑક્સિજન સ્વરૂપે હવા આવશ્યક છે. ઉપવાસ જેમ આત્મશુદ્ધિનું સાધન છે તેમ દેહશુદ્ધિનું પણ સાધન છે. ઉપવાસ કરવાથી શરીરના આંતરિક ઘન | કચરાનો નિકાલ થાય છે, શરીરમાં વધેલ વાત, પિત્ત, કફનું ઉપશમન અથવા ઉત્સર્જન થાય છે અને શરીર શુદ્ધ થાય છે. ઉપવાસમાં કેટલાકને બીજા કે ત્રીજા દિવસે પિત્તની ઉલટીઓ થાય છે અને તે દ્વારા વધારાનું પિત્ત બહાર નીકળી જાય છે. કફ હોય તો તે પણ દૂર થઈ જાય છે. માટે પંદર દિવસમાં કે મહિનામાં એક ઉપવાસ અવશ્ય કરવો જોઈએ.
ટૂંકમાં, જૈનધર્મમાં જણાવેલ રાત્રિભોજનત્યાગ, બિયાસણું, એકાસણું, આયંબિલ, ઉપવાસ વગેર તપ આરોગ્યવિજ્ઞાન અને શરીરવિજ્ઞાનની દૃષ્ટિએ સંપૂર્ણપણે વૈજ્ઞાનિક છે અને તેનાથી આધ્યાત્મિક લાભની સાથે સાથે શારીરિક તંદુરસ્તીમાં પણ ઘણા ઘણા ફાયદા થાય છે.
55
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
