SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 608
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ यत् । चतुर्थाध्यायस्य चतुर्थः पादः ५७१ अन्वयः-छन्दसि यथायोगं विभक्तिसमर्थाद् वसोः समूहे मये च अर्थः-छन्दसि विषये यथायोगं विभक्तिसमर्थाद् वसु-शब्दात् प्रातिपदिकात् समूहे मयट् - अर्थे च यथाविहितं यत् प्रत्ययो भवति । उदा०- (समूहः ) वसूनां समूहः- वसव्य: । (मयडर्थः ) वसुभ्यः आगत: - वसव्यः । आर्यभाषाः अर्थ - (छन्दसि ) वेदविषय में, यथायोग विभक्ति - समर्थ ( वसोः) वसु प्रातिपदिकसे (समूह) समूह (च) और (मये) मयट् प्रत्यय के अर्थ में (यत्) यथाविहित यत् प्रत्यय होता है। उदा०- (समूहः) वसु = देवता / धनों का समूह - वसव्य। ( मयट् - अर्थ ) वसु-देवता / धन से आगत ( प्राप्त) - वसव्य । सिद्धि-वसव्यः । वसु + आम्+यत्। वसो+य। वसव्य+सु। वसव्यः । यहां षष्ठी- समर्थ 'वसु' शब्द से समूह अर्थ में इस सूत्र से यथाविहित प्राग्-हितीय यत् प्रत्यय है। ‘ओर्गुण:' (६।४।१४६) से अंग को गुण और 'वान्तो य प्रत्यये (६ 1१1७८) से वान्त (अव्) आदेश होता है। 'वसु' शब्द देवतावाचक और धनवाचक है । देवतावाची 'वसु' शब्द से समूह अर्थ 'तस्य समूह:' ( ४ /२/३७ ) से प्राग्दीव्यतीय 'अण्' प्रत्यय प्राप्त है और धनवाची 'वसु' शब्द से 'अचित्तहस्तिधेनोष्ठक्' (४/२/४७ ) से 'ठक्' प्रत्यय प्राप्त है किन्तु यहां छन्दोभाषा में 'यत्' प्रत्यय का विधान किया गया है। 'वसु' शब्द से हेतुमनुष्येभ्योऽन्यतरस्यां रूप्यः' (४/३/८१) से रूप्यं और 'मयट् च' (४ । ३ । ८२ ) से मयट् प्रत्यय प्राप्त है किन्तु यहां छन्दोभाषा में यत् प्रत्यय का विधान किया गया है। विशेषः 'वसु' शब्द यास्कीय निघण्टु (वैदिक - कोष) में रात्रि - नाम (१1७) तथा धन-नामों ( २ 120 ) में पठित है । स्वार्थप्रत्ययविधिः घः (१) नक्षत्राद् घः । १४१ । प०वि०-नक्षत्रात् ५।१ घः १ ।१ । अनु०-छन्दसि इत्यनुवर्तते । 'समूहे' इति च नानुवर्तते । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy