SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 219
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १७८ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् आर्यभाषा-अर्थ-(तृतीयायुक्तात्) तृतीया विभक्ति से युक्त (समः) सम् उपसर्ग से परे (चर:) चर् धातु से (कतीर) कर्तृवाच्य में (आत्मनेपदम्) आत्मनेपद होता है। उदा०-रथने संचरते। रथ से घूमता है। अश्वेन संचरते। घोड़े से भ्रमण करता है। सिद्धि-संरचते । सम्+च+लट् । सम्+च+शप्+त। सम्+च+अ+ते। संचरते। यहां सम् उपसर्गपूर्वक तृतीया विभक्ति से युक्त चर् धातु से लट् प्रत्यय और उसके स्थान में आत्मनेपद त-आदेश है। दाण् दाने (भ्वा०प०) (४४) दाणश्च सा चेच्चतुर्थ्यर्थे ।५५ । प०वि०-दाण: ५।१ च अव्ययपदम् । सा ११ । चेत् अव्ययपदम्। चतुर्थी-अर्थे ७।१। अनु०-समः, तृतीयायुक्तात्' इत्यनुवर्तते। अन्वय:-तृतीयायुक्तात् समो दाणश्च कर्तरि आत्मनेपदं सा तृतीया चतुर्थ्यर्थ चेत्। अर्थ:-तृतीयाविभक्तियुक्तात् सम्-उपसर्गपूर्वाद् दाण्-धातोरपि कतरि आत्मनेपदं भवति, यदि सा तृतीया चतुर्थी-अर्थे भवति । उदा०-दास्या सम्प्रयच्छते। कामुक: सन् दास्यै ददातीत्यर्थः । कथं पुनस्तृतीया चतुर्थी-अर्थे स्यात् । वक्तव्यमेवैतत्- ‘अशिष्टव्यवहारे तृतीया चतुर्थ्यर्थे भवतीति वक्तव्यम्' इति। आर्यभाषा-अर्थ-(तृतीयायुक्तात्) तृतीया विभक्ति से युक्त (समः) सम् उपसर्ग से परे (दाण:) दाण् धातु से (च) भी (कतीरे) कर्तृवाच्य में (आत्मनेपदम्) आत्मनेपद होता है। (चेत्) यदि (सा) वह तृतीया विभक्ति (चतुर्थी-अर्थे) चतुर्थी विभक्ति के अर्थ में विद्यमान हो। उदा०-दास्याः सम्प्रयच्छते । कामुक होकर दासी को कुछ देता है। सिद्धि-(१) सम्प्रयच्छते । सम्+प्र+दाण+लट् । सम्+प्र+दा+शप्+त। सम्+प्र+यच्छ्+अ+ते। सम्प्रयच्छते। यहां सम् और प्र उपसर्गपूर्वक दाण् दाने (भ्वा०प०) पात से लट्' प्रत्यय और उसके स्थान में आत्मनेपद 'त' आदेश होता है। पाघ्राध्मा०' (110८) से दाण' के स्थान में यच्छ' आदेश है। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003296
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 01
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1997
Total Pages590
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size23 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy