SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 423
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ३०४ स्वामिकार्तिकेयानुप्रेक्षा [गा०४०२[छाया-यः त्यजति मिष्टभोज्यम् उपकरणं रागदोषसंजनकम् । वसतिं ममत्वहेतुं त्यागगुणः स भवेत् तस्य ॥] तस्य मुनेः जगत्प्रसिद्धः त्यागगुणः दानाख्यो गुणः त्यागधर्मो वा भवेत् स्यात् । कस्य । यः मुनिः त्यजति परिहरति । कि किम् । मृष्टभोज्यं रसादिकं वृष्यरसं कामजनक कन्दर्पोत्पादकं सरसाहारं त्यजति, तथा रागद्वेषजनकम् उपकरणं त्यजति, रागद्वेषोत्पादकं परिग्रहं त्यजति, यत् रागद्वेषोत्पादकक्षेत्रभूमिप्रदेशवसतिकादिधनधान्यद्विपदचतुष्पदादिकं त्यजति। चारित्रसारे, उपधित्यागः पुरुषहितो यतो यतः परिग्रहात् अपेतः ततस्ततः संयतो भवति । ततोऽस्य खेदो व्यपगतो भवति । परिग्रहपरित्याग इहपरलोकपरमसुखकारणं भवति। निरवद्यमनःप्रणिधानं पुण्यनिधानं भवति । परिग्रहो बलवती सर्वदोषप्रसवयोनिः। परिग्रहसंग्रह एव दुःखभयादिकं जनयतीति रागद्वेषजनकमुपकरणं मनोज्ञरागकारिकनकरजतादिनिष्पादितकमण्डलुपट्टसूत्रजडितपिच्छिकापुस्तकजपमालिकाचकलपीठादिकं त्यजति । मुनिवासमुपाश्रयस्थानं ममत्वकारणं मोहोत्पादकं त्यजति । तथा तत्त्वार्थसूत्रे 'संयमिनां योग्य ज्ञानसंयमशीचोपकरणादिदानं त्याग उच्यते ॥४.१॥ आकिंचन्यधर्म वितनोति ति-विहेण जो विवजदि चेयणमियरं च सव्वहा संगं । लोय-ववहार-विरदो णिग्गंधत्तं हवे तस्स ॥ ४०२ ॥ [छाया-त्रिविधेन यः विवर्जयति चेतनमितरं च सर्वथा संगम् । लोकव्यवहारविरतः निर्ग्रन्थत्वं भवेत् तस्य ॥1 तस्य मुनेः निर्ग्रन्थत्वं परिग्रहराहित्यम् आकिंचन्यं नाम धर्मो भवेत् । तस्य कस्य । यो मुनिः विवर्जयति त्यजति । कम् । संगं परिग्रहं चेतन शिष्यछात्रार्यिकाक्षुल्लिकापुत्रकलत्रमित्रखजनबान्धवादिलक्षणं सचेतनं त्यजति, इतरच्च अचेतनं क्षेत्र. वास्तुधनसुवर्णरत्नरूप्यताम्रवस्त्रभाजनशय्याशनादिकं वर्जयति । कथम् । सर्वथा सर्वप्रकारेण मनोवचनकाययोगेन त्रिविधेन प्रत्येक कृतकारितानुमोदेन प्रकारेण संगं त्यजति । मनसा कृतकारितानुमोदनेन परिग्रहं त्यजति, वचनेन कृतकारितानुमोदेन संगं त्यजति, कायेन कृतकारितानुमोदेन संगं परिहरति इत्यर्थः । कीहक् सन् मुनिः । लोकव्यवहारविरतः लोकानां द्वेषको उत्पन्न करनेवाले उपकरणको, तथा ममत्व भावके उत्पन्न होनेमें निमित्त वसतिको छोड़ देता है उस मुनिके त्याग धर्म होता है ॥ भावार्थ-संसार, शरीर और भोगोंसे विरक्त व्यक्ति ही मुनिपदका अधिकारी होता है, अतः इनका त्याग तो वह मुनिव्रत धारण करते समय ही कर देता है । यहाँ तो मुनिको जिन वस्तुओंसे काम पड़ता है उनके त्यागका ही निर्देश किया है । मुनिको जीनेके लिये भोजन करना पड़ता है, किन्तु वह कामोत्पादक सरस आहार ग्रहण नहीं करता, धर्मसाधनमें सहायक पीछी कमण्डलु आदि भी ऐसे नहीं रखता, जिनसे मनमें राग उत्पन्न हो, तथा ऐसी जगह नहीं वसता जिससे ममत्व पैदा हो । इसीका नाम त्याग है । तत्वार्थसूत्रकी टीकामें संयमी मुनिके योग्य ज्ञान, संयम और शौचके उपकरण पुस्तक, पीछी और कमण्डलु देनेको त्याग कहा है ॥४०१॥ आगे आकिंचन्य धर्मको कहते हैं । अर्थ-जो लोकव्यवहारसे विरक्त मुनि चेतन और अचेतन परिग्रहको मन वचन कायसे सर्वथा छोड़ देता है उसके निर्ग्रन्थपना अथवा आकिंचन्य धर्म होता है ॥ भावार्थमुनि दान, सन्मान, पूजा, प्रतिष्ठा, विवाह आदि लौकिक काँसे विरक्त होते ही हैं, अतः पुत्र, स्त्री, मित्र, बन्धुबान्धव आदि सचेतन परिग्रह तथा जमीन जायदाद, सोना चांदी, मणि मुक्ता आदि अचेतन परिग्रहको तो पहले ही छोड़ देते हैं । किन्तु मुनि अवस्थामें भी शिष्य संघ आदि सचेतन परिग्रहसे और पीछी कमंडलु आदि अचेतन परिग्रहसे भी ममत्व नहीं करते । इसीका नाम आकिंचन्य है । मेरा कुछ भी नहीं है, इस प्रकारके भावको आकिंचन्य कहते हैं । अर्थात् 'यह मेरा है' इस प्रकारके संस्कारको दूर करनेके लिये अपने शरीर वगैरहमें भी ममत्व न रखना आकिंचन्य धर्म है । १ म स विवहार, ग चे (वे?) वहार । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.002713
Book TitleKartikeyanupreksha
Original Sutra AuthorSwami Kumar
AuthorA N Upadhye, Kailashchandra Shastri
PublisherParamshrut Prabhavak Mandal
Publication Year2005
Total Pages594
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari, Religion, & Spiritual
File Size15 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy